Από τη χώρα υποδοχής και πάλι πίσω: η κληρονομιά της μετανάστευσης και το σχέδιο της παλιννόστησης

Abstract

Στόχος της εργασίας αποτελεί η διερεύνηση της ταυτότητας, των διεργασιών ταυτοποίησης σε σχέση με την μετανάστευση ως κοινωνικό και ιστορικό φαινόμενο και παράλληλα η ανάδειξη του φαινομένου της παλιννόστησης που ακόμη στερείται αναλυτικής επιστημονικής μελέτης όχι μόνο στον ελλαδικό ή ευρωπαϊκό χώρο αλλά και σε διεθνές επίπεδο, όπως επισημαίνεται και από την διεξοδική επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας, αναφορά στην οποία θα γίνει στο θεωρητικό κεφάλαιο της διδακτορικής διατριβής. Η διδακτορική διατριβή αφορά στη συγκριτική μελέτη των φαινομένων μετανάστευσης-παλιννόστησης και ειδικά στη περίπτωση της ελληνικής διασποράς της δεύτερης γενιάς που παλιννόστησαν από τις ΗΠΑ (Christou, 2006d & επιπρόσθετη επιτόπια έρευνα) σε αντιδιαστολή με την ελληνική διασπορά πρώτης και δεύτερης γενιάς στη Δανία αλλά και με αυτών που έχουν παλιννοστήσει στην Ελλάδα. Η έννοια του μετανάστη και της μετανάστριας, καθώς και η έννοια της «ελληνικότητας» αποτελούν τα κύρια κομβικά σημεία όπου ταυτότητες συγκροτούνται και διαπραγματεύονται σε σχέση με τον χώρο, τον τόπο, την πολιτισμική διάσταση της συλλογικότητας, την ιστορικότητα των συγκυριών και σε αντίσταση προς φαινόμενα παγκοσμιοποίησης και (μετα)νεωτερικότητας καθώς και ενδιάμεσων ανθρωπογεωγραφικών προσδιορισμών που μεταφράζουν πολιτισμικά τις έννοιες Σκανδιναβία, Αμερική, Ελλάδα, Νότια Ευρώπη, Βαλκάνια. Στη μελέτη της μετανάστευσης διαπιστώνουμε παραλείψεις οι οποίες θα συζητηθούν εκτενέστερα. Βασικό παράδειγμα το ίδιο το φαινόμενο της παλιννόστησης. Η παλιννόστηση ως φαινόμενο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ίδια την διαδικασία μετανάστευσης και τις διαδικασίες που συντελούν στη προσαρμογή ή στη φυγή, αποχώρηση από την χώρα υποδοχής, αισθήματα και διεργασίες συλλογικού ανήκειν και ατομικής ταυτότητας, ήταν για μεγάλο διάστημα ένα ανύπαρκτο κεφάλαιο στην ιστορία της μετακίνησης πληθυσμών. Εξίσου σημαντικό παράδειγμα και η μέχρι πρόσφατα παντελής έλλειψη των γυναικών ως δρώντα υποκείμενα με ουσιαστική συμβολή και δράση στο μεταναστευτικό φαινόμενο. Για ανεπανόρθωτα μεγάλο διάστημα οι κοινωνικές επιστήμες αντιλαμβάνονταν το άτομο που μεταναστεύει ως άνδρα και κατά συνέπεια η μονομερής παράλειψη των γυναικών και ευρύτερα ενός έμφυλου λόγου δράσης παρήγαγε ένα μονομερή, δυσδιάκριτο στοχασμό, επιφορτισμένο με την απεικόνιση ενός ανδροκεντρικού εργατικού δυναμικού που παραπέμπει σε αντίστοιχες κατασκευές πρακτικών δράσης υποκειμένων. Η μελέτη του μεταναστευτικού φαινομένου συντελεί στην πληρέστερη κατανόηση κοινωνιών, συλλογικοτήτων, συμπεριφορών, ατόμων καθώς και το περιεχόμενο της ιστορικότητας τους. Παράλληλα, η εξέταση των γυναικών ως δρώντα υποκείμενα στη μεταναστευτική διαδικασία έχει σαν αποτέλεσμα την απόδοση κατάλληλων θεωρητικών αναλυτικών σχημάτων και μεθοδολογικών εργαλείων για την πληρέστερη κατανόηση ενός ολιστικού στοχασμού και κοινωνικής παρατήρησης του φαινομένου. Ερμηνεύοντας τόσο τις επιλογές όσο και το περιεχόμενο της περιβάλλουσας κατάστασης οδηγούμαστε διεξοδικά στην απεικόνιση μίας κριτικής ανθρωπογεωγραφίας της μετανάστευσης και της παλιννόστησης.