Κοινωνική και επαγγελματική κινητικότητα στον τουριστικό τομέα: εμπειρικές προσεγγίσεις σε τουριστικές περιοχές του νομού Χαλκιδικής

Abstract

Η κοινωνική κινητικότητα αποτελεί μια αναπόσπαστη διαδικασία των μεταβολών που πραγματοποιούνται στον πυρήνα κάθε κοινωνίας. Περιγράφει τις μετακινήσεις που πραγματοποιούν τα άτομα μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων κοινωνικής θέσης, τάξης, στρώματος που απαρτίζουν μια ιεραρχημένη κοινωνική δομή. Οι μετακινήσεις αυτές όταν πραγματοποιούνται στην κάθετη διάσταση της κοινωνικής στρωμάτωσης χαρακτηρίζονται ως ανοδικές ή καθοδικές, ενώ η μετακίνηση στην οριζόντια διάσταση δεν επιφέρει αλλαγές στο κοινωνικό επίπεδο. Η εκδήλωση του φαινομένου της κοινωνικής κινητικότητας προϋποθέτει αφενός την ύπαρξη ‘ανοιγμάτων’ μεταξύ των κοινωνικών δομών, αφετέρου την ύπαρξη μηχανισμών ελέγχου κυκλοφορίας των ατόμων. Στον τουριστικό τομέα αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η ανάπτυξη του τουρισμού επιδρά καταλυτικά μετασχηματίζοντας ολοκληρωτικά την επαγγελματική και κοινωνική δομή του τόπου υποδοχής. Σταδιακά καθώς εδραιώνεται και εντείνεται η τουριστική ανάπτυξη τα επαγγέλματα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τις τουριστικές δραστηριότητες ανέρχονται στις κυρίαρχες επαγγελματικές επιλογές, προκαλώντας μετακινήσεις που πραγματοποιούνται από το σύνολο των υπολοίπων κλάδων οικονομικής δραστηριότητας. Αντικείμενο διερεύνησης της διδακτορικής διατριβής αποτελούν οι επαγγελματικές μετακινήσεις των ατόμων –κυρίως μέσα στην ίδια γενιά- που απασχολούνται στον τουριστικό τομέα, και πως αυτές συνδέονται με την ανοδική κοινωνική κινητικότητα. Καταγράφεται η επαγγελματική κινητικότητα τόσο πριν όσο και μετά την ένταξη στον τουριστικό τομέα, αναλύονται οι επαγγελματικές στρατηγικές (ιδιοκτητών, αυτοαπασχολούμενων, εργαζόμενων), οι παράγοντες επιρροής της κινητικότητας (οικογένεια, επίπεδο τουριστικής ανάπτυξης), και συγκροτούνται οι κυρίαρχοι τύποι επαγγελματικής και κοινωνικής κινητικότητας. Η εμπειρική διερεύνηση της διατριβής πραγματοποιήθηκε σε τουριστικές περιοχές της χερσονήσου της Κασσάνδρας, στο Νομό Χαλκιδικής. Το δείγμα συγκροτούν 3 ομάδες ερωτώμενων (ιδιοκτήτες, εργαζόμενοι, αυτοαπασχολούμενοι) σε κάθε μορφή τουριστικών επιχειρήσεων. Στην επιτόπια έρευνα εφαρμόστηκε συνδυασμός ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων διερεύνησης (δειγματοληπτική έρευνα, συνεντεύξεις ιστορικών ζωής και απασχόλησης). Από τα συμπεράσματα που διαμορφώθηκαν διαφαίνεται η πρόκληση έντονης γεωγραφικής κινητικότητα. Ο τουριστικός τομέας στην αντίληψη των ατόμων είναι συνυφασμένος με τις δυνατότητες επίτευξης ανοδικής κοινωνικής κινητικότητας. Η ανάπτυξη του τουρισμού αποτέλεσε για τον αγροτικό πληθυσμού την πιο καίρια οδό επίτευξης ανοδικής κοινωνικής και επαγγελματικής κινητικότητας. Συγκριτικά μεγαλύτερη επαγγελματική κινητικότητα σημειώνουν τα άτομα πριν την ένταξη τους στον τουριστικό τομέα παρά μέσα σε αυτόν. Παράγοντες επηρεασμού της κινητικότητας αναδεικνύονται η οικογένεια, το επίπεδο τουριστικής ανάπτυξης, το φύλο και η εκπαίδευση. Οι τυπολογίες της ενδογενεακής κινητικότητας που διαμορφώθηκαν αναδεικνύουν τις μετακινήσεις προς τους Χώρους εστίασης & σίτισης ως τον ισχυρότερο τύπο κινητικότητας. Η θέση του Ιδιοκτήτη αποτελεί τον κυρίαρχο τύπο κινητικότητας ως προς τις ομάδες θέσεων εργασίας. Η κινητικότητα που σημειώνεται στο σύνολο της χαρακτηρίζεται ως δομική και ερμηνεύεται ορθότερα από τις θεωρίες της φονκτιοναλιστικής θεώρησης.