Προστατευόμενες περιοχές και τοπική κοινωνία: συγκριτική μελέτη σε επίπεδο απόψεων - γνώσεων διαφορετικών πληθυσμών: διαστάσεις αειφορίας και δημιουργικότητας στο χώρο της εκπαίδευσης

Abstract

Η παρούσα έρευνα αποσκοπεί να ανιχνεύσει και να καταγράψει τις γνώσεις και τις απόψεις μαθητών/τριών ΣΤ’ τάξης του Δημοτικού και μαθητών/τριών Γ΄τάξης του Γυμνασίου καθώς και των φορέων, εκπαιδευτικών και γονέων σχετικά με τις προστατευόμενες περιοχές και το τοπικό περιβάλλον. Σήμερα, πολλές προστατευόμενες περιοχές ολοένα και περισσότερο θεωρούνται ότι μπορούν να λειτουργήσουν ως μέσα για την περιφερειακή – βιώσιμη ανάπτυξη. Υπάρχουν μεγάλες προσδοκίες ότι οι προστατευόμενες περιοχές μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαστήρια για πειραματικές εργασίες ή ακόμη και ως μοντέλα για εναλλακτική βιώσιμη ανάπτυξη με βάση τους ενδογενείς πόρους, τη δυναμική της περιοχής και την τοπική κοινωνία.Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας είναι απαραίτητη, προκειμένου να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη. Ο προγραμματισμός, ο σχεδιασμός και η μακροπρόθεσμη διαχείριση της κοινότητας είναι απαραίτητα στοιχεία για μια ακμάζουσα τοπική οικονομία, βασισμένη στην αειφόρο ανάπτυξη (Ξανθάκου κ.ά., 2015:255).Η διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών πρέπει να προσεγγίζεται ολιστικά, δημιουργικά και καινοτόμα, έτσι ώστε να υπάρχει συνεχής βελτίωση των γνώσεων για να εδραιώνεται η βαθύτερη συνειδητοποίηση των πολιτών, ταυτόχρονα όμως με τη συνειδητοποίηση των ιδιαίτερων κοινωνικών, πολιτισμικών και οικονομικών ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής, με προσανατολισμό στην αναγνώριση των δικαιωμάτων των ανθρώπων, των πολιτικών και κοινωνικών πλαισίων που γίνεται η διαχείριση και της αυξανόμενης τεχνολογικής προόδου που λαμβάνει χώρα τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή (Χατζηχαραλάμπους, 2006).Για την υλοποίηση των παραπάνω πρέπει να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος της εκπαίδευσης, ώστε η ικανότητα της δημιουργικότητας και της καινοτομίας να διατηρείται ζωντανή σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης, προς μια δημιουργική παιδαγωγική η οποία θα ενθαρρύνει όλες τις μορφές του σκέπτεσθαι, θα δίνει έμφαση στη νοητική ευχέρεια και ευελιξία, την πρωτοτυπία και τη δημιουργία κινήτρων για διερεύνηση και ανακάλυψη. Η αξιοποίηση της τοπικής παραδοσιακής γνώσης των κοινοτήτων και οι στάσεις τους, είναι καθοριστικοί παράγοντες για την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, αλλά και τη δραστηριοποίηση για την επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.Η ίδια η φύση μπορεί να λειτουργήσει ως δάσκαλος και μέντορας στο σχεδιασμό και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος γενικότερα. Η αειφορική διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, αποβλέπει στην παροχή ευημερίας με ένα οικολογικό βιώσιμο μοντέλο καθώς και στη βιώσιμη ανάπτυξη όχι μόνο των τοπικών κοινωνιών αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας.Ως μελέτη περίπτωσης, επιλέχτηκε η κοιλάδα του Αίθωνα στη Ρόδο, της οποίας ένα τμήμα της πρόσφατα εντάχθηκε σε καθεστώς προστασίας και παρουσιάζει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.Η έρευνα διεξήχθη κατά το χρονικό διάστημα από Φεβρουάριο μέχρι και Μάιο του 2014. Ήταν απογραφική ως προς τους μαθητές. Συμμετείχαν όλοι οι μαθητές/τριες που φοιτούσαν στην ΣΤ΄ τάξη των Δημοτικών σχολείων της περιοχής μελέτης (68 μαθητές/τριες) και οι μαθητές/τριες που φοιτούσαν στην Γ΄ τάξη του Γυμνασίου της ίδιας περιοχής (72 μαθητές/τριες), θέλοντας να καταγράψουμε τη διαφοροποίηση των γνώσεων και των απόψεων σχετικά με τις προστατευόμενες περιοχές και το τοπικό περιβάλλον σε μαθητές/τριες που ολοκληρώνουν σπουδές ανά βαθμίδα εκπαίδευσης. Επιπλέον στην έρευνα, χρησιμοποιήθηκε ημιδομημένη συνέντευξη, όπου επιλέχτηκαν με τυχαία δειγματοληψία 10 γονείς από τους γονείς των μαθητών που συμμετείχαν στην έρευνα (5 από το Δημοτικό και 5 από το Γυμνάσιο), 10 εκπαιδευτικοί των μαθητών της έρευνας (4 δάσκαλοι και 6 καθηγητές) και 10 φορείς του τόπου (οι 6 αιρετοί εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και 4 μέλη των πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής). Η επεξεργασία των ερωτηματολογίων και της ημιδομημένης συνέντευξης διενεργήθηκε με το στατιστικό πακέτο SPSS. Στη συνέχεια, έγινε η καταγραφή και ανάλυση των αποτελεσμάτων και τέλος εξήχθησαν τα συμπεράσματα και διατυπώθηκαν οι προτάσεις.Από τα αποτελέσματα που προέκυψαν, καθίσταται αντιληπτό ότι οι φορείς, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς στον Αρχάγγελο, γνωρίζουν καλύτερα από τους μαθητές/τριες τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου τους, τον πολιτισμό τους και την ιστορία τους, ενώ οι γνώσεις τους αναφορικά με το τοπικό περιβάλλον είναι επαρκείς και είναι ενημερωμένοι και σε ετοιμότητα για την αειφορική διαχείριση της περιοχής. Διαφαίνεται, ότι μια στρατηγική που συνδέει την προστασία του πολιτισμού, τη γνώση για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου και της φύσης, είναι πιο αποτελεσματική στην προστασία και διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών από μια στρατηγική που αγνοεί τις παραδοσικές πεποιθήσεις, τις αξίες και τους θεσμούς. Με βάση το φύλο, διαφαίνεται ότι τα κορίτσια γνωρίζουν καλύτερα το περιβάλλον και τον τόπο τους, ενώ η αίσθηση του τοπικισμού και της παραμονής τους στο τόπο τους είναι εντονότερη από αυτή των αγοριών. Με βάση τη βαθμίδα εκπαίδευσης, παρατηρείται ότι οι μαθητ

The purpose of this study is to detect and record the knowledge of sixth year primary school and third year junior high school students, teachers, parents and bodies with regard to protected areas and the local environment as well as their views. The protection of some areas with distinctive features and of great value has drawn long-standing attention. Over the course of time, there has been a change in the purpose and the role of these protected areas. Whereas they were initially appointed to function as places with beautiful scenery and endangered species, they were transformed into ecosystem maintenance areas afterwards and their dynamics was based on natural activities without any human intervention. Nowadays, a lot of protected areas are more and more considered to be able to function as a means to regional sustainable development. There are great expectations that protected areas can be used as experimental workrooms or as alternative sustainable development models based on endogenous resources, regional dynamics and local society. Local society participation is required with a view to the attainment of sustainable development. Its involvement in all activities for the achievement of sustainable development ensures mutual trust and solutions to problems at local and regional level. Programming, planning and a long-term management are necessary for a flourishing local economy founded on sustainable development. Managing protected areas is a complex and complicated process. With a view to attaining the best possible outcome, there should be a holistic, creative and innovative approach to consolidate the continuous improvement of knowledge and raise a deeper civic awareness as well as awareness of the distinctive social, cultural and economic features of each region, which is geared towards a human rights recognition as well as a recognition of the political and social frames of this management and the increasing technological development at that particular time. To implement the above, the role of education needs to be redefined, so that creative and innovative ability stays alive in all levels of education, aiming at a creative pedagogy which encourages critical thinking and intellectual skills, flexibility, originality and provides stimuli to explore and discover. Citizens’ participation in decision-making is necessary in order to reverse the environmental crisis and achieve sustainability and prosperity on the planet. Local communities’ traditional knowledge exploitation and their attitudes are major determinants to raise environmental awareness and strongly engage in environmental problem-solving, nature protection and protected areas conservation. Nature itself can function as a teacher and a mentor in protected areas management and environmental protection in general. Sustainable management of protected areas is intended to provide prosperity based on an ecologically sustainable model and sustainable development of the local and broader society. Aithonas valley in Rhodes, a part of which has recently been classified as a protected area with distinctive features. The survey was conducted in the period from February to May 2014. It provides inventory data on the number of students. Sixty-eight sixth year primary school and seventy-two third year junior high school students of the study area were interviewed in order to record the differentiation in students’ knowledge and views on protected areas and the local environment in accordance with their respective education level. Also, semi-structured interviews were conducted as part of the survey after 10 of students’ parents (5 primary and 5 secondary) were selected at random along with 10 teachers (4 primary and 6 secondary teachers) and 10 people of the local bodies (6 elected representatives of the local authorities and 4 members of the local cultural association). SPSS statistical program was applied for the processing of the questionnaires and the semi-structured interviews. Then, the results of the survey were recorded and analyzed, which resulted in conclusions and suggestions. According to the findings, it is evident that the local bodies, the teachers and the parents in Archangelos have a better knowledge of the distinctive features of their region, culture and history, while their knowledge regarding the local environment is sufficient and they are aware of and ready for the sustainable development of the area. It is apparent that a policy which connects cultural protection to knowledge about the distinctive features of a region and nature is more effective in protecting and managing protected areas than a policy which fails to take account of traditional views, values and institutions. On the basis of gender differentiation, it is evident that the girls know more about the environment and their area than the boys and their sense of localism and local mindset is more intense than the boys’. On the basis of education level, it is noted that the junior high school students are more knowledgeable about the local environment than the primary school students as they are better informed about protected areas, the local society, its history and culture. Furthermore, they are better informed about and more sensitive to issues related to the environmental protection and the management of local resources through local development, entrepreneurship and tourism. The third-grade junior high school students have completed a three-year course of studies and their educational background is apparently higher than the primary school students’. Finally, it is observed that an environmental education program is not always sufficient enough to change knowledge or views, when it does not activate students, not taking on account their local history, special features and characteristics of the local society and their vision for continuous progress and sustainable developmen