Η (αντι)σύλληψη ως παράβαση, μετάβαση και αντίσταση: πρακτικές και αναπαραστάσεις

Abstract

Στόχο της έρευνας μας θ’ αποτελέσει η μελέτη της κοινωνικής χρήσης μιας συγκεκριμένης έκφρασης της αναπαραγωγικής συμπεριφοράς: δηλαδή της (αντί)σύλληψης και κατ’ επέκταση της έκτρωσης με την οποία όμως, παρότι είναι άμεσα συνδεδεμένη, δεν είναι ούτε αυτονόητα ούτε εύκολα εναλλάξιμη. Πιο αναλυτικά εννοούμε ότι, από τη μια πλευρά, θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε την κοινωνική διαχείριση της παραπάνω πρακτικής εκ μέρους των γυναικών, αλλά και του κοινωνικού συνόλου μέσα στο οποίο πραγματώνεται, από την άλλη πλευρά δε, θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τις αντιλήψεις, τις συμβολικές αναπαραστάσεις που την διέπουν και την τροφοδοτούν, καθώς και την κοινωνική τους χρησιμότητα. Θα θέλαμε να σημειώσουμε επίσης ότι πιστεύουμε πως τα κοινωνικά φαινόμενα δεν απαρτίζονται από σταθερούς και αμετάκλητους ρόλους και κανόνες συμπεριφοράς, αλλά ότι πρόκειται για συνεχείς διαπραγματεύσεις, καθώς και ότι «το διφορούμενο, η αντίφαση και η σύγκρουση αποτελούν την ουσία της κοινωνικής ζωής». Βάσει των παραπάνω δε, θεωρούμε πως, η Κοινωνική Ανθρωπολογία, η οποία δύναται να διαπραγματεύεται και να εκ-λογικεύει, δηλαδή να κατανοεί, την ανθρώπινη πρακτική στο σύνολό της, αποδίδοντας ταυτόχρονα νόημα στην «αντί-λογική» και συνδέοντας την με το σύνολο των αλληλεπιδράσεων που την διέπουν, έτσι ώστε το στοιχείο του «παρά-λόγου» να παραμένει ανέπαφο στη φύση του, προσφέρει έναν ιδιαίτερα κατάλληλο χώρο για τη μελέτη του ζητήματος αυτού, ως κοινωνικό φαινόμενο, δίχως να επισκιάζεται ο ιστορικός και δυναμικός του χαρακτήρας. Στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε στον Bastide για να υπενθυμίσουμε ότι τα εμπόδια και οι αντιστάσεις που αντιμετωπίζει, η κυρίαρχη λογική διέπονται από κανόνες «διαφορετικής λογικής» από αυτούς της κυρίαρχης. Η αντί-λογική αυτή ή η «μαγική λογική», όπως θα την χαρακτήριζε ο ίδιος, έχει τη δυνατότητα να παράγει «αντί-τοξίνες», δηλαδή αντιδράσεις, τις οποίες η κυρίαρχη λογική θα χαρακτήριζε παθολογικές. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωσή μας, «αντί-τοξίνη» θα μπορούσε να θεωρηθεί, η ατελής και αναποτελεσματική χρήση της αντισύλληψης ή η άρνηση της χρήσης της με προέκταση την «ανεπιθύμητη» εγκυμοσύνη και την έκτρωση ή επαναληπτική έκτρωση. Το φαινόμενο αυτή χαρακτηρίζεται, από την κυρίαρχη λογική, ως παθολογικό και συχνά δηλώνεται με τον όρο «υποτροπή», ο οποίος αφορά τόσο την ασθένεια όσο και το παράπτωμα. Στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε και να ανασυγκροτήσουμε τη λανθάνουσα λογική, τη σημασία, του προαναφερόμενου κοινωνικού φαινομένου και της διαχείρισης του ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς μας θ’ αποτελέσει το σώμα, μέσω της αναπαραγωγικής του δυνατότητας, στην κοινωνική και συμβολική του διάσταση, πράγμα στο οποίο θ’ αναφερθούμε αναλυτικά παρακάτω. Επειδή όμως προσεγγίζουμε το χώρο της βιολογικής αναπαραγωγής, ως κοινωνικό φαινόμενο, θεωρούμε αναγκαίο να διευκρινίσουμε ότι, οι όροι που εμπεριέχονται σ’ αυτόν είναι φορτισμένοι με ειδικά νοήματα, τα οποία τους αποδίδονται από την καταγραφή τους μέσα στα κοινωνικά συμφραζόμενα και από τον ορισμό και τη συγκρότησή τους από αυτά. Στο σημείο αυτό σημειώνουμε ότι η έκτρωση-ως αντίποδας της μητρότητας-χαρακτηρίζεται ως «κατ’ εξοχήν κοινωνικό φαινόμενο, αφού υπογραμμίζει την πολιτισμική άρνηση μιας βιολογικής διαδικασίας που έχει ήδη ξεκινήσει» και προσθέτουμε πως η επιλογή της (αντί)σύλληψης ως αντίποδας της έκτρωσης ή της μητρότητας μπορεί να χαρακτηριστεί-και αυτή-ως κοινωνικό φαινόμενο. Αμφότερες δε εμπλέκουν ιδιαίτερες κοινωνικές χρήσεις που δεν μπορούν να γίνουν κατανοητές παρά μόνο μέσα στο φάσμα των ιδεολογιών και αντιλήψεων του ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου. Αφού έχουμε τοποθετήσει το θέμα, της (αντί)σύλληψης και της έκτρωσης, στην κοινωνική του διάσταση, αναφέρουμε ότι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ειδικά στην Ελλάδα, και λόγω της οξύτητάς του ως πρόβλημα, αλλά κυρίως λόγω της αντιφατικής εικόνας που παρουσιάζει και που μας υποψιάζει ως προς τα λανθάνοντα φαινόμενα του. Ως χώρο έρευνας των παραπάνω επιλέξαμε τον αστικό, όπου η πρόσβαση στις σύγχρονες μεθόδους αντισύλληψης, καθώς και στη σχετική πληροφόρηση είναι περισσότερο προσιτή, και ως κοινωνική ομάδα τις πληροφορημένες γυναίκες που έχουν εύκολη πρόσβαση στα σύγχρονα μέσα αντισύλληψης. Στα θέματα όμως αυτά θ’ αναφερθούμε, διεξοδικότερα στο τελευταίο κεφάλαιο.