Η συγκρότηση της δεξιάς ιδεολογίας στη μεταπολεμική Ελλάδα 1944-1981: μια κοινωνιολογική προσέγγιση

Abstract

Η εν λόγω ερευνητική πρόταση διαπνέεται από την αίσθηση ότι η συγκεκριμένη ιστορική περίοδος που χάραξε μετά την απελευθέρωση από τον γερμανικό ζυγό κι ολοκληρώθηκε με την εκλογική ήττα της Ν.Δ. το 1981, χαρακτηρίζεται από ένα μοτίβο αξιών, κεντρικών και σταθερά επαναλαμβανόμενων, καθώς το πολιτικό σκηνικό μεταβάλλονταν άλλοτε ομαλά κι άλλοτε εκβιαστικά. Όλες αυτές οι αξίες και οι πολιτικές πρακτικές συνθέτουν το ιδεολογικό προφίλ της νεοελληνικής δεξιάς όπως αυτό συγκροτήθηκε υπό την συναισθηματική φόρτιση του τραγικού εμφύλιου πολέμου (1944-49) που έκρινε την τύχη του καθεστώτος και κατέλειπε ένα κλίμα έντονου αντικομουνισμού. Υπό την οπτική αυτή, το μεταπολεμικό καθεστώς της δεξιάς, εφάρμοσε μια πολιτική όχι απλώς φιλοδυτική, αλλά με εθνικιστική έξαρση και δογματική προσκόλληση στις ψυχροπολεμικές ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές. Η μονοπώληση, σχεδόν, της εξουσίας από τη δεξιά, συντέλεσε στην ταύτιση της ιδεολογίας της, με τις λειτουργίες του κράτους και των υπόλοιπων θεσμών, όπως η δικαιοσύνη, η παιδεία, η μαζική επικοινωνία κλπ. Ταυτόχρονα, η έμφαση στο ρόλο της χαρισματικής ηγεσίας (Παπάγος, Καραμανλής) κατέστησε υποτονική τη λειτουργία των δεξιών κομματικών σχηματισμών ως φορέων ενίσχυσης της αντιπροσωπευτικότητας και κοινωνικής διαμεσολάβησης. Αντίστοιχα, το ελληνικό κράτος χαρακτηρίζει η πορεία από τον έντονο παρεμβατισμό, στον αυταρχικό συγκεντρωτισμό με παράλληλη ενίσχυση των πελατειακών σχέσεων και της ευνοιοκρατίας. Την ανορθολογική οργάνωση δεν διαδέχτηκε ο θεσμικός εκσυγχρονισμός, αλλά η παράπλευρη διευθέτηση των δυσλειτουργιών του συστήματος με κριτήρια αμιγώς ιδεολογικά. Η συμπληρωματική όψη της καταστολής ήταν η θέσπιση επιλεκτικών κινήτρων για τους νομιμόφρονες πολίτες και τις ομάδες που στήριζαν το καθεστώς. Σε αυτό το κλίμα ο στρατός και οι παρακρατικές οργανώσεις τρομοκρατούσαν την κοινωνία, εκβιάζοντας τις συναινέσεις και καθιστώντας τη λειτουργία του πολιτεύματος τυπικά μόνο δημοκρατική. Οι συνέπειες φάνηκαν όταν μια ομάδα συνωμοτών αξιωματικών επέβαλαν την επτάχρονη χούντα (1967-74) θεωρώντας τους εαυτούς τους ως αυτόκλητους σωτήρες του έθνους από έναν αδιευκρίνιστο κομουνιστικό κίνδυνο. Οι σημαντικές πράγματι προσπάθειες, της ανανεωμένης ιδεολογικά δεξιάς μετά το 1974, να αποκαταστήσει τη θεσμική ομαλότητα και τον εκδημοκρατισμό, δεν αφομοιώθηκαν ουσιαστικά από την καταπιεσμένη κοινωνία, ούτε μετέβαλαν το διαχρονικά συντηρητικό προφίλ της παράταξης που έβλεπε με καχυποψία τις συλλογικές διεκδικήσεις, και το αίτημα για ρήξη με κατεστημένες νοοτροπίες και συμφέροντα.