Διπλωματία και στρατηγική στον ευρασιατικό χώρο, από τα μέσα του 6ου ώς τα μέσα του 7ου αιώνα μ.Χ. (552-657). Δυτικοί Τούρκοι, Χάζαροι και Πέρσες από την Κίνα ώς τη Μεσόγειο

Abstract

Βυζάντιο και Κίνα (αλλά και Περσία) ήταν οι αυτοκρατορίες από τις οποίες εξαρτώνταν, σε μεγάλο βαθμό, η δύναμη και ευμάρεια των βαρβαρικών λαών που ζούσαν έξω από τα σύνορά τους. Το παράδειγμα των Τούρκων με την Κίνα είναι χαρακτηριστικό. Οι Τούρκοι ήθελαν να έχουν την πρωτοβουλία στις σχέσεις με τη μεγάλη αυτοκρατορία της Άπω Ανατολής, για να ωφελούνται στρατιωτικά και οικονομικά. Ο βαθμός της δύναμής τους και επομένως, ώς ένα σημείο, και της ευμάρειάς τους, εξαρτιόταν από τη δύναμη της Κίνας. Η Κίνα ήθελε διαιρεμένους τους Τούρκους, αλλά και οι Τούρκοι ήθελαν διαιρεμένη την Κίνα. Η επικράτηση των Κινέζων οφείλεται κυρίως στην υψηλή διπλωματική τέχνη της αυτοκρατορίας, η οποία είχε ξακάθαρους στόχους (διαίρεση του αντιπάλου της), που έκρυβε πίσω από την τήρηση των τύπων (σε αντίθεση με τους Πέρσες που φαίνονταν πιο αυθόρμητοι, ίσως λόγω των περιστάσεων). Ένας άλλος παράγοντας της επικράτησης των Κινέζων είναι και τα μέσα που είχαν, αφού εκτός από τα πολύτιμα είδη, κυρίως το μετάξι (που λειτουργούσε ως το διεθνές συνάλλαγμα της εποχής), προσέφερε και το ανώτερο πολιτισμικό επίπεδο, που οι Τούρκοι γεύονταν, είτε παραμένοντας στην πρωτεύουσα της Κίνας είτε με γάμους με Κινέζες πριγκίπισσες, κάτι που γι’αυτούς ήταν τιμή και αναγνώριση. Με τους Βυζαντινούς τα πράγματα ήταν διαφορετικά, γιατί δεν είχαν εκτεταμένα κοινά σύνορα, με εξαίρεση την περιοχή της Κριμαίας. Τα σχέδια των Τούρκων φαίνεται πως έφθαναν ώς τη Βαλκανική, με πρόσχημα τους Αβάρους (Ουαρχωνίτες), και φαίνεται ότι ο στρατός τους, μια φορά, έφτασε ώς τον Δούναβη αλλά χωρίς μόνιμα αποτελέσματα. Μπορούμε να πούμε ότι οι καλές σχέσεις με το Βυζάντιο ήταν για τους Τούρκους μονόδρομος, όχι μόνο γιατί εξασφάλιζε συνεργασία εναντίον των κοντινών εχθρών, κυρίως των Περσών (η κινεζική θεωρία και πρακτική περί συνεργασίας με μακρινούς λαούς για να αντιμετωπιστούν οι κοντινοί εχθροί ίσχυε για όλους) αλλά και γιατί από το Βυζάντιο εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό η ευμάρειά τους, καθώς πουλούσαν σ’αυτό τις μεγάλες ποσότητες μεταξιού που έπαιρναν από την Κίνα. Το επίπεδο ζωής των λαών της στέπας εξαρτιόταν, όπως φαίνεται, κυρίως από τις εδραίες αυτοκρατορίες. Οι Τούρκοι ενεργούσαν ώς παγκόσμια, με τα μέτρα της εποχής, δύναμη, μετά το 552. Τα πρώτα μάλιστα χρόνια της ηγεμονίας του Τάρδου πίστευαν ότι μπορούσαν να κανονίζουν τα πράγματα μόνοι τους. Η ενοποίηση της Κίνας από τους Sui, τους έπεισε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό κι ότι μόνο οι συμμαχίες με άλλες μεγάλες δυνάμεις (σε συνασπισμούς) θα έφερναν τα ποθητά αποτελέσματα. Ξαναήρθαν λοιπόν κοντά στο Βυζάντιο (επί Μαυρικίου και Ηρακλείου), σε μια συμμαχία που διήρκησε πολλά χρόνια, τουλάχιστον ώς το 630, κατορθώνοντας την περίοδο αυτή να είναι ηγετική δύναμη στην Κεντρική Ασία, με εξαίρεση την εποχή της ακμής των Sui (τέλη 6ου, αρχές 7ου αιώνα). Για τους Βυζαντινούς η συμμαχία αυτή ήταν πολύτιμη, δεδομένου ότι μπορούσαν όχι μόνο να πλήξουν τους Πέρσες αλλά να επηρεάσουν τα πράγματα στην Κεντρική Ασία και να ελέγχουν καλύτερα τα βαρβαρικά φύλα που βρίσκονταν στον βορρά (Δούναβη, Κριμαία). Αν το μετάξι ήταν για τους Κινέζους το σπουδαιότερο από τα πολύτιμα είδη, με τα οποία, ουσιαστικά πλήρωναν τους βαρβάρους του βορρά, με άσχημα πολλές φορές αποτελέσματα για την οικονομία της χώρας, για το Βυζάντιο το αντίστοιχο αγαθό ήταν ο χρυσός. Οι βάρβαροι του βορρά και της ανατολής ήταν ο σπουδαιότερος παράγοντας που οδήγησε στο άδειασμα των ταμείων του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου. Ο χρυσός ίσως έφθανε να αντικαταστήσει και τις βυζαντινές πριγκίπισσες που την εποχή αυτή σπανιότατα τις έστελναν ως νύφες σε βάρβαρους, σε αντίθεση με την Κίνα που επί πολλές δεκαετίες αποτελούσαν «συμπλήρωμα» του μεταξιού και άλλων πολύτιμων αγαθών που στέλνονταν στη στέπα. Πάντως, το μετάξι αποτέλεσε το πρώτο είδος τόνωσης του εμπορίου στην απέραντη περιοχή της Κεντρικής Ασίας και συνέβαλε στην ανάδειξη των Σογδίων μετά τις τριβές των Τούρκων με τους Πέρσες (καθώς και, μετά, την ανάδειξη του βορείου δρόμου), ως κυριότερων διαμετακομιστών, που τους έδωσε πλούτο, αφαιρώντας τον από τους Πέρσες. Βυζάντιο, Περσία, Κίνα και νομαδική αυτοκρατορία των Τούρκων, είναι τα ισότιμα, αμοιβαίως αναγνωρισμένα, μέρη ενός διεθνούς συστήματος στον 6ο και 7ο αιώνα που σε πολύ λίγα πράγματα διαφέρει από το διεθνές σύστημα των πόλεων-κρατών της αρχαίας Ελλάδας ή της μεσαιωνικής Ιταλίας ή από το σύγχρονο διεθνές σύστημα. Αν και αυτοκρατορίες, είχαν σαφή γνώση του πού σταματούσαν τα δικά τους όρια και πού ξεκινούσαν τα όρια των άλλων αυτοκρατοριών. Η ανταλλαγές πρεσβευτικών αποστολών, η σύναψη συμμαχιών και συμφωνιών δείχνει την ισοτιμία που η μια επεφύλασσε για την άλλη. Ο ιστορικός ρόλος της αυτοκρατορίας (τουλάχιστον για τους 6ο και 7ο αιώνες) ήταν η διαφύλαξη της πολιτικής ετερότητας στον κόσμο και όχι η επίτευξη παγκόσμιας ηγεμονίας. Ακόμη κι αν έγινε προσπάθεια μερικές φορές για παγκόσμια ηγεμονία, αυτό ήταν ανέφικτο, όπως φάνηκε πολύ γρήγορα.