Παράλληλες γραμματικές ως αποτέλεσμα γλωσσικής επαφής: η περίπτωση της Οφίτικης

Abstract

Κεντρικό θέμα της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η μελέτη των δομικών συνεπειών που προκύπτουν από την επαφή δύο διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων. Η διαμόρφωση του συγκεκριμένου φαινομένου εξετάζεται στα πλαίσια μιας ελάχιστα μελετημένης ποντιακής ποικιλίας, της Οφίτικης Ποντιακής (ΟΠ), η οποία τα τελευταία χρόνια έχει έρθει σε επαφή με την Κοινή Νέα Ελληνική (ΚΝΕ) και έχει υποστεί ποικίλες επιδράσεις από αυτή. Ελλείψει γραμματικών περιγραφών και μελετών που αφορούν τη σημερινή μορφή της ΟΠ, η συγκεκριμένη μελέτη βασίζεται σε ηχητικά δεδομένα που συλλέξαμε κατά τη διάρκεια έρευνας πεδίου στο χωριό Νέα Τραπεζούντα Πιερίας. Τα αποτελέσματα της επαφής των δύο συστημάτων διερευνώνται μέσα από τη δομή των άτονων τύπων των προσωπικών αντωνυμιών σε θέση αντικειμένου (κλιτικά αντικείμενα). Τα κλιτικά αντικείμενα παρουσιάζουν διαφορετικά δομικά σχήματα στην ΚΝΕ και στις ποικιλίες της Ποντιακής, με αποτέλεσμα να καθίστανται ευδιάκριτες οι αλλαγές που συντελούνται στη σύγχρονη μορφή της ΟΠ από την επαφή των δύο συστημάτων. Πιο συγκεκριμένα, σε όλες τις διαλεκτικές ποικιλίες της Ποντιακής, αλλά και στην προγενέστερη μορφή της ΟΠ, τα κλιτικά αντικείμενα πάντοτε ακολουθούσαν το ρηματικό τύπο (π.χ. éluse sas ‘σας έλουσε’). Αντίθετα, στην ΚΝΕ τα κλιτικά προηγούνται των ρηματικών τύπων (π.χ. to ðjávase ‘το διάβασε’). Τα ηχητικά δεδομένα από τη δεύτερη γενιά Οφιτών (55-80 ετών) καταδεικνύουν ότι στην ΟΠ, εκτός από τα εγκλιτικά (π.χ. na ðjavázo se ‘να σε διαβάσω’), εντοπίζονται και προκλιτικά (π.χ. na se ðjavákso ‘να σε διαβάσω’), τα οποία αναπτύχθηκαν στη διάλεκτο λόγω της επαφής της με την ΚΝΕ. Αυτό αποδεικνύει ότι η αλληλεπίδραση των διαφορετικών δομικών σχημάτων των κλιτικών, που συντελέστηκε στα πλαίσια της επαφής της ΟΠ με την ΚΝΕ, οδήγησε στη συνύπαρξη δύο παράλληλων γραμματικών υποσυστημάτων στο σύστημα της ΟΠ. Επιπλέον, η παρούσα διατριβή εστιάζει το ενδιαφέρον της στη μελέτη των φωνολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών των προσωπικών αντωνυμιών, προκειμένου να διαπιστωθεί αν αυτές οργανώνονται σε αντίστοιχες κατηγορίες στην ΟΠ και την ΚΝΕ. Από μετρήσεις συγκεκριμένων τονικών χαρακτηριστικών (διάρκεια και ένταση των φωνηέντων, τονικό ύψος) με το πρόγραμμα Praat και από τη μελέτη ποικίλων ασυμμετριών στο φωνολογικό, μορφολογικό, σημασιολογικό και συντακτικό επίπεδο (με βάση τα κριτήρια των Cardinaletti & Starke (1999)) προκύπτει ότι στην ΟΠ, οι προσωπικές αντωνυμίες ταξινομούνται σε: α. Ισχυρές αντωνυμίες (π.χ. ató eγó ci péro ‘αυτό εγώ δεν το παίρνω’), β. Ασθενείς αντωνυμίες (π.χ. xánanatà ‘τα έχαναν’) και γ. Κλιτικά (π.χ. évγalanda ‘τα έβγαλαν’), σε αντίθεση με την ΚΝΕ, όπου χωρίζονται σε α. Ισχυρές αντωνυμίες και β. Κλιτικά. Η παραπάνω τριχοτόμηση επιβεβαιώνεται και με βάση τα προσωδιακά χαρακτηριστικά, καθώς μια σειρά φωνολογικών κανόνων δείχνει ότι η κάθε κατηγορία αντωνυμιών οργανώνεται με διαφορετικό τρόπο στην προσωδιακή ιεραρχία. Ειδικότερα, οι ισχυρές αντωνυμίες ενσωματώνονται στη φωνολογική φράση, οι ασθενείς αντωνυμίες προσαρτώνται επαναδρομικά στην προσωδιακή λέξη και τα κλιτικά ενσωματώνονται στην προσωδιακή λέξη.