Η επίδραση της τηλεργασίας στη νησιωτική ανάπτυξη: η περίπτωση των νησιών του Αιγαίου

Abstract

Η διατριβή επιχειρεί την ανάπτυξη, εκτίμηση και εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου πλαισίου συμπεριφοράς για την προτυποποίηση της επίδρασης των νέων Τεχνολογιών Πληροφοριών και Επικοινωνιών –ΤΠΕ στην ανάπτυξη ευρέων νησιωτικών περιοχών, με έμφαση στην εφαρμογή πρακτικών τηλεργασίας. Η έννοια της νησιωτικής ανάπτυξης εστιάζει στην έννοια της αύξησης της «προσβασιμότητας» και της «ελκυστικότητας» των νησιωτικών περιοχών, ως τόπων διαμονής και εργασίας και μελετάται μέσα από μια σειρά επιλογών των εργαζομένων: επιλογή τόπου διαμονής σε νησιωτική περιοχή, επιλογή τύπου νησιού για τόπο διαμονής, επιλογή μετεγκατάστασης του (φυσικού) εργασιακού χώρου στη νησιωτική περιοχή, και, επιλογή τηλεργασίας από την νησιωτική περιοχή. Με βάση τα ευρήματα από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, αναπτύσσεται μελέτη περίπτωσης για την ευρύτερη νησιωτική περιοχή του Αιγαίου. Καθορίζονται πέντε τύποι νησιών, με βάση ένα πολιτικό δείκτη (πρωτεύουσα νομού) ένα κοινωνικό δείκτη (πληθυσμός) και δύο δείκτες μεταφορών (ύπαρξη αεροδρομίου, ύπαρξη απευθείας ακτοπλοϊκής σύνδεσης με την ηπειρωτική χώρα) προκειμένου να εξεταστεί ο τρόπος κατανομής των νοικοκυριών, των εργαζομένων, των επαγγελμάτων, καθώς και των τηλεργαζομένων μεταξύ των διαφορετικών τύπων νησιών. Επιπλέον, αναπτύσσονται υποθετικά σενάρια στα οποία ενσωματώνονται μεταβλητές πολιτικής, για την μετεγκατάσταση στην προτεινόμενη περιοχή, οι οποίες αφορούν σε βελτιώσεις του μεταφορικού συστήματος της ευρύτερης περιοχής και σε μειώσεις στις τιμές των ακινήτων. Τέλος, μελετάται ο αντίκτυπος στη ζήτηση για μεταφορές, εστιάζοντας στη διερεύνηση σχέσης ανταγωνισμού ή συμπληρωματικότητας των δύο βασικών μέσων μεταφοράς για τη νησιωτική περιοχή (πλοίο –αεροπλάνο) για τις μετακινήσεις των ατόμων, σε σχέση με διαφορετικούς τύπους νησιών, και για διαφορετικούς σκοπούς μετακίνησης (εργασία ή άλλους). Τα δεδομένα της εμπειρικής έρευνας συλλέχθηκαν από 900 ελληνικά νοικοκυριά, με τουλάχιστον έναν ενεργά εργαζόμενο. Επιλέγεται ένας εργαζόμενος από κάθε νοικοκυριό, ενώ ως δειγματικές μονάδες θεωρούνται τόσο ο ανταποκρινόμενος εργαζόμενος, όσο και το νοικοκυριό. Το σχέδιο της δειγματοληψίας περιλαμβάνει δύο στάδια: 1) στρωματοποιημένη δειγματοληψία ανά νομούς, με πιθανότητα αναλογική του πληθυσμού, και 2) συστηματική δειγματοληψία, κατά την οποία ως κατάλογος-πλαίσιο χρησιμοποιείται ο τηλεφωνικός κατάλογος. Τα δεδομένα αναλύονται μέσω της μεθόδου της Ανάλυσης Διακριτών Επιλογών –ΑΔΕ. Για κάθε επιλογή αναπτύσσονται πρότυπα διακριτών επιλογών, τα οποία στη συνέχεια ολοκληρώνονται με ενσωμάτωση λανθανουσών μεταβλητών. Η μεθοδολογία αυτή στοχεύει στον εντοπισμό και στην ποσοτικοποίηση μη εμφανών παραγόντων (όπως οι στάσεις και οι αντιλήψεις των ατόμων) στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, μέσω της χρήσης της θεωρίας της τυχαίας χρησιμότητας. Η συμβολή από πλευράς προτυποποίησης είναι η ανάπτυξη ενός συστήματος προτύπων για την ανάπτυξη των νησιωτικών περιοχών, τα οποία δεν προβλέπουν απλά τις επιλογές των εργαζομένων, αλλά επιπλέον αναγνωρίζουν την επίδραση μεταβλητών πολιτικής, αλλά και ψυχολογικών παραγόντων στη διαμόρφωση των επιλογών αυτών. Το πλαίσιο προτυποποίησης αποτελείται από δύο συστατικά μέρη: ένα πρότυπο επιλογής και ένα πρότυπο λανθανουσών μεταβλητών, ενώ κάθε μέρος αποτελείται από ένα σύστημα δομικών εξισώσεων και ένα σύστημα εξισώσεων μέτρησης. Τα αποτελέσματα των προτύπων γενικεύονται για τον ελληνικό πληθυσμό, μέσω της μεθόδου της απαρίθμησης του δείγματος. Τα συμπεράσματα συνιστούν το σημαντικό ρόλο της τηλεργασίας και της χρήσης των νέων ΤΠΕ για την νησιωτική ανάπτυξη και διατυπώνονται προτάσεις για την ανάπτυξη της νησιωτικής περιοχής του Αιγαίου.