Τουρισμός και περιβάλλον : η κοινωνική διάσταση προσεγγίζοντας τις αντιλήψεις των τοπικών κοινωνιών και των τουριστών.

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή, έχει ως στόχο να τονίσει τη σημασία των αντιλήψεων των τοπικών κοινωνιών και των τουριστών για τον τουρισμό και τις επιπτώσεις του, στην διαδικασία του τουριστικού σχεδιασμού και την αειφορική τουριστική ανάπτυξης. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στον ρόλο του περιβάλλοντος (φυσικού και δομημένου) στην ανάπτυξη του τουρισμού, αλλά και την σημαντική του αξία, για την τουριστική εμπειρία, αλλά και την ποιότητα ζωής των κοινωνιών υποδοχής. Το περιβάλλον, αποτελεί ένα στοιχείο που έχει ιδιαίτερη σημασία για τις κοινωνίες υποδοχής, αλλά είναι και πολλές φορές προϋπόθεση για την επίσκεψη σε έναν προορισμό. Πως λοιπόν γίνονται αντιληπτές οι επιπτώσεις του τουρισμού στο περιβάλλον και πως οι αντιλήψεις αυτές μπορούν να επιδράσουν με την σειρά τους στην στάση και την συμπεριφορά των εμπλεκομένων σε θέματα που αφορούν την ίδια την τουριστική ανάπτυξη, αλλά και την ικανοποίηση των τουριστών, η οποία αντανακλάται σε σημαντικό βαθμό στη επανάληψη της επίσκεψης στον προορισμό. Εάν οι αντιλήψεις των κοινωνιών υποδοχής, είναι αρνητικά φορτισμένες, τότε μπορεί να υπάρξει αντίστοιχη επίδραση και στην πορεία του τουρισμού, στον προορισμό. Από την άλλη, εάν οι τουρίστες αντιλαμβάνονται ότι η τουριστική ανάπτυξη, έχει αρνητικές επιδράσεις στην περιοχή επίσκεψης τους, τότε θα αναζητήσουν νέους προορισμούς, οι οποίοι δεν έχουν δεχθεί τις αρνητικές επιδράσεις από την τουριστική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα αρνητικές συνέπειες για την πορεία της στον προορισμό. Η προσέγγιση των αρνητικών αντιλήψεων, είναι ευκολότερο να πραγματοποιηθεί, καθώς ο προορισμός, «ωριμάζει», με την πάροδο του χρόνου. Ωστόσο, είναι σημαντικό, να γίνει προσπάθεια διερεύνησης τους, από τα πρώτα στάδια της τουριστικής ανάπτυξης, καθώς μπορούν να προβλεφθούν, οι όποιες αρνητικές επιδράσεις της. Οι απόψεις αυτές, είναι απαραίτητο να ενσωματωθούν στην διαδικασία του τουριστικού σχεδιασμού, καθώς μπορούν να ενισχύσουν τα θετικά σημεία και να βοηθήσουν τον μετριασμό ή την εξάλειψη των αρνητικών. Επομένως τα θέματα που εμπλέκονται, αφορούν αφενός τις τουριστικές επιπτώσεις και ιδιαίτερα τις κοινωνικές και τις περιβαλλοντικές, αφετέρου τον τουριστικό σχεδιασμό και την τουριστική αειφορία. Η ενασχόληση με τα παραπάνω θέματα, πραγματοποιείται μέσα στο πλαίσιο ξεχωριστών κεφαλαίων, τα οποία σκοπεύουν να παρουσιάσουν μια ολιστική προσέγγιση του θέματος. Απαραίτητο στοιχείο για την παρούσα διερεύνηση, αποτελεί η σύντομη ανασκόπηση της ανάδειξης του τουρισμού, ως ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Το ερώτημα που αφορά τον σημαντικό ρόλο του τουρισμού, για τον σύγχρονο άνθρωπο, καθώς και των συνεπειών του, παρουσιάζονται συνοπτικά στο πρώτο Κεφάλαιο. Στο δεύτερο Κεφάλαιο, παρατίθενται τα διάφορα θεωρητικά μοντέλα που αναδείχθηκαν με σκοπό να συσχετίσουν την πορεία της τουριστικής ανάπτυξης, με τις συνέπειες που είχε αυτή στους προορισμούς,, αλλά και να εξηγήσουν τις αντιδράσεις και τις στάσεις των κοινωνιών υποδοχής, απέναντι στον τουρισμό και τις επιπτώσεις του. Στο τρίτο Κεφάλαιο, γίνεται μια σύντομη αναφορά στις κοινωνικές και πολιτισμικές επιπτώσεις του τουρισμού, ενώ στο τέταρτο Κεφάλαιο, πραγματοποιείται μια προσπάθεια προσέγγισης των ποικίλων αντιδράσεων των κοινωνιών υποδοχής, αλλά και των τουριστών, προς την τουριστική ανάπτυξη και τις επιπτώσεις της. Το πέμπτο Κεφάλαιο διαπραγματεύεται με τον ρόλο του περιβάλλοντος για την τουριστική ανάπτυξη, αλλά και της αμοιβαίας σχέσης αλληλεξάρτησης ανάμεσα τους. Η ύπαρξη ορίων στην τουριστική δραστηριότητα, ως προϋπόθεση για την Τουριστική Αειφορία, επισημαίνεται μέσα από την έννοια της Τουριστικής Φέρουσας Ικανότητας, η οποία αναλύεται στο έκτο Κεφάλαιο. Ο ορισμός της έννοιας της Κοινωνικής Φέρουσας Ικανότητας, προκύπτει ως είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας κατανόησης των αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών και των τουριστών. Στο έβδομο Κεφάλαιο, εισάγεται ο Τουριστικός Σχεδιασμός, ως μια έννοια η οποία τίθεται ως προϋπόθεση για την αειφορική τουριστική ανάπτυξη. Η συμμετοχή στην διαδικασία λήψης αποφάσεων για τον τουριστικό σχεδιασμό, της κάθε κοινωνίας υποδοχής, επισημαίνεται ως απαραίτητο εργαλείο για την αειφορία. Η αναγκαιότητα για την πραγματοποίηση της παρούσας διδακτορικής διατριβής, τονίζοντας την προσφορά της, υποστηρίζεται στο όγδοο Κεφάλαιο. Οι λόγοι που εξηγούν την διαπραγμάτευση με το συγκεκριμένο θέμα οδήγησαν και στην ερευνητική προσέγγιση του, η οποία παρουσιάζεται στο δεύτερο μέρος της παρούσας προσπάθειας. Έτσι στο ένατο Κεφάλαιο, παρουσιάζεται η Μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, τα εργαλεία, οι υποθέσεις εργασίας και οι στόχοι της διατριβής. Τα συμπεράσματα από την έρευνα, παραθέτονται αναλυτικά στο δέκατο Κεφάλαιο, ενώ στο ενδέκατο κεφάλαιο, μνημονεύονται συνοπτικά τα συμπεράσματα από την ανάλυση. Ακολουθεί η αναφορά στην βιβλιογραφία και την αρθρογραφία, πάνω σε θέματα που κρίθηκε ότι σχετίζονταν και θα διευκόλυναν την συγγραφή της παρούσας διατριβής. Στο Παράρτημα της διδακτορικής διατριβής παραθέτονται Γραφήματα που αφορούν την ανάλυση που προηγήθηκε, χάρτες και το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε για την πραγματοποίηση της παρούσας ερευνητικής προσπάθειας