Η διαμόρφωση και η εξέλιξη της κινηματογραφικής κριτικής και θεωρίας στην Ελλάδα (1950-1981)

Abstract

Το διδακτορικό εξετάζει τη δημιουργία του κανόνα στην κινηματογραφική κριτική και θεωρία στην Ελλάδα στα χρονικά όρια μιας γενιάς (1950-1981). Γενικά μιλώντας, ένας κινηματογραφικός κανόνας σχηματίζεται μέσα από την αλληλεπίδραση διαφορετικών μεθοδολογικών εργαλείων. Στην ελληνική περίπτωση, γίνεται εκτεταμένη χρήση της θεωρίας του ρεαλισμού, της οποίας η καταγωγή έρχεται από τις άλλες εικαστικές τέχνες. Το φιλμικό κείμενο προσεγγίζεται τόσο με τα κανονιστικά πλαίσια από αυτή τη θεωρία όσο και από τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα από τον ιταλικό νεορεαλισμό που μετατρέπεται σε παράδειγμα κατά τη δεκαετία του 1960. Και οι δύο περιπτώσεις, ο ρεαλισμός ως γενική θεωρία και ο νεορεαλισμός ως μορφικό παράδειγμα, μπολιάζονται με τα αποτελέσματα του ελληνικού εμφυλίου και την αυξανόμενη βαρύτητα της αριστεράς στη διανόηση και τις τέχνης. Αν αυτό είναι το ένα δίπολο πάνω στο οποίο χτίζεται η μεθοδολογική έρευνα, το δεύτερο δίπολο είναι η κριτική και η θεωρία και πιο συγκεκριμένα η μετάβαση που συντελείται μεταπολεμικά από την κριτική συγκεκριμένων ταινιών στη θεωρία και στη γενική επισκόπηση του κινηματογραφικού μέσου, που γίνεται με όχημα τη θεωρία του ρεαλιμσού. Από αυτή τη μετάβαση σχηματίζεται και η ελλαδική κινηματογραφική θεωρία που συστηματοποιείται στην επιστήμη της φιλμολογίας μεταπολιτευτικά. Και από αυτή τη μετάβαση μορφοποιείται ο κινηματογραφικός κανόνας που με τη σειρά του στηρίζεται στα δίπολα, υψηλή- χαμηλή τέχνη, εμπορικό- καλλιτεχνικό, παραδοσιακό- μοντέρνο, βιομηχανία- βιοτεχνία. Αυτά τα δίπολα συμπυκνώνονται σε μια ιστορική στιγμή, όταν στα 1969 εκδίδεται ένα κινηματογραφικό περιοδικό, ο Σύγχρονος Κινηματογράφος. οι σκηνοθέτες και κριτικοί που έστησαν, μετέφρασαν κείμενα και έγραψαν κριτικές, συνιστούν μια γενιά, τη γενιά του Σύγχρονου Κινηματογράφου. Και όσοι ήταν αναγνώστες και παρακολουθούσαν την από τεύχος σε τεύχος ύλη του περιοδικού, γαλουχήθηκαν με μια κεντρομόλα ανάγνωση του φιλμικού κειμένου που ξεκινά από τον σκηνοθέτη και εξακτινώνεται προς την κοινωνία, τις δομές και την ιδεολογία της περισσότερο παρά τον πάσχοντα άνθρωπο. Ο προβληματισμός της γενιάς του Σύγχρονου Κινηματογράφου προέρχεται κυρίως από τη γενιά του 1930. Και αυτό που αποδεικνύεται στη διατριβή είναι ότι η γενιά του Σύγχρονου Κινηματογράφου είναι η απόληξη και το συμπλήρωμα στη γενιά του 1930, μια και η τελευταία έδωσε το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκαν οι κριτικοί και οι σκηνοθέτες του Σύγχρονου Κινηματογράφου.