Η ελληνική μηχανουργία στην περίοδο 1920-1950 και η τεκμηρίωση ιστορικού μηχανολογικού εξοπλισμού

Abstract

Το περιεχόμενο της παρούσας διατριβής καθορίστηκε από την αναγνώριση μιας μεγάλης έλλειψης και ταυτόχρονα ανάγκης μετά από πολύχρονη ενασχόληση με τον μηχανολογικό εξοπλισμό, τον εντοπισμό και την καταγραφή του σε προγράμματα σε όλη τη χώρα. Η διατριβή εστιάζει στα μηχανήματα, τα οποία ως υλικά κατάλοιπα μιας παραγωγικής δραστηριότητας αποτελούν τα ίδια τεκμήρια οικονομικής, τεχνολογικής και κοινωνικής ιστορίας. Η διαπίστωση ότι τα μηχανήματα χάνονται με μεγαλύτερη ταχύτητα από τα βιομηχανικά κελύφη, καθιστά επιτακτική την ανάγκη καταγραφής και τεκμηρίωσης. Δεν υπάρχει μία επιστημονικά τεκμηριωμένη διαδικασία επιλογών για διάσωση του μνημείου «μηχανή». Η τεκμηρίωση αποτελεί βασική προϋπόθεση διάσωσης και επαναξιοδότησης των μηχανημάτων, τόσο ως προϊόντων εργασίας και τεχνολογικών εφαρμογών, όσο και ως εργαλείων νέας παραγωγής. Βασικοί στόχοι της έρευνας υπήρξαν η συγκρότηση ολοκληρωμένης πρότασης για την τεκμηρίωση του ιστορικού μηχανολογικού εξοπλισμού με σκοπό την εφαρμογή του στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης που είναι και ο αποδέκτης των αποτελεσμάτων της παρούσας διατριβής, αλλά και σε γενικότερα στην έρευνα της βιομηχανικής κληρονομιάς και η ιστορία της ελληνικής μηχανουργίας της περιόδου 1920-1950 ως το ιστορικό υπόβαθρο και πηγή τεκμηρίωσης των μηχανημάτων ελληνικής κατασκευής. Επίσης, στόχος ήταν η ένταξη του Δελτίου Καταγραφής και Τεκμηρίωσης Μηχανημάτων στο πλαίσιο των τεκμηριωτικών συστημάτων σε βιομηχανικά μουσεία στην Ευρώπη και των διεθνών προδιαγραφών τεκμηρίωσης, αλλά και η παρουσίαση αντίστοιχων παραδειγμάτων σε ελληνικά μουσεία και φορείς. Η έρευνα διεξάχθηκε στα ακόλουθα επίπεδα: Βιβλιογραφική έρευνα, αρχειακή έρευνα, μελέτη και αποδελτίωση το τεχνικού τύπου για το θέμα (1920-1950), επιτόπια έρευνα και εντοπισμός ενοτήτων εξοπλισμού, καταγραφή κατά περίπτωση. Το πρώτο κεφάλαιο θέτει το θεωρητικό πλαίσιο της μελέτης μέσα από βιβλιογραφική επισκόπηση της φιλοσοφίας και της ιστορίας της τεχνολογίας, καθώς και της βιομηχανικής αρχαιολογίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο, χαρτογραφείται ο κλάδος της ελληνικής μηχανουργίας. Εδώ καταγράφονται τα μηχανουργεία σε όλη την Ελλάδα, την περίοδο 1920-1950, η οποία υπήρξε κομβικής σημασίας για τη «σύγχρονη» ελληνική βιομηχανία. Τέλος, παρουσιάζονται αναλυτικότερα ορισμένες μηχανοκατασκευαστικές μονάδες, στο κέντρο και την περιφέρεια, οι οποίες δίνουν μία αντιπροσωπευτική εικόνα του μηχανοκατασκευαστικού κλάδου κατά την εξεταζόμενη περίοδο. «Η τεκμηρίωση στο Μουσείο» στο τρίτο κεφάλαιο, αποτελεί το προοίμιο της ιστορικής τεκμηρίωσης. Η μελέτη και παρουσίαση διεθνών προτύπων διαχείρισης και τεκμηρίωσης μουσειακών αντικειμένων και συλλογών αποτελεί την προϋπόθεση για την συγκρότηση των δεδομένων καταγραφής του μηχανήματος. Η παρουσίαση αυτή συμπληρώνεται από τα μέχρι σήμερα παραδείγματα καταγραφών σε μουσεία ή άλλους φορείς της βιομηχανικής κληρονομιάς στην Ελλάδα. Αναδεικνύεται η έλλειψη ειδικής προσέγγισης του μηχανήματος ως μνημείο και ιστορικού τεκμηρίου. Στο τέταρτο κεφάλαιο, το μηχάνημα προσεγγίζεται ως μνημείο και τεκμήριο ιστορίας το ίδιο. Το Δελτίο Καταγραφής Μηχανημάτων και Εργαλείων που παρουσιάζεται αποκρυσταλλώνει μακρόχρονη εμπειρία στην καταγραφή και τεκμηρίωση εξοπλισμού και αναπτύχθηκε σε αυτή τη μορφή για να καλύψει τις ανάγκες τόσο της καταγραφής πεδίου, όσο και της μετέπειτα έρευνας. Το Δελτίο δοκιμάζεται σε παραδειγματικές εφαρμογές και χρησιμοποιείται ως αφετηρία για την ανασύνθεση της ιστορίας μηχανημάτων και παραγωγικών συνόλων. Επιπρόσθετα, παρουσιάζονται πηγές, αρχειακές και άλλες, για την τεκμηρίωση των ιστορικών μηχανημάτων στην Ελλάδα. Τέλος, τα παραρτήματα περιλαμβάνουν τις βάσεις δεδομένων που συγκροτήθηκαν στο πλαίσιο της διατριβής, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν μία πηγή για τη μελέτη της ιστορίας της μηχανουργίας.