Παρελθόν και εικόνα: αναπαράσταση αρχαιολογικών χώρων και μνημείων με ψηφιακά μέσα: θεωρητικά ζητήματα και μελέτες παραδειγμάτων

Abstract

Ο σκοπός αυτής της διδακτορικής διατριβής είναι η δημιουργία ενός αναλυτικού, ψηφιακού ερευνητικού ομοιώματος και η ανάπτυξη ενός μεθοδολογικού εργαλείου ερμηνείας, ελέγχου, αξιολόγησης και επαλήθευσης των αρχαιολογικών δεδομένων, τα οποία προέρχονται από τις ανασκαφικές εκθέσεις και τις αναλογικές αναπαραστάσεις των μνημείων. Με τον τρόπο αυτό συνδυάζονται τα τρισδιάστατα γραφικά με την αρχαιολογική τεκμηρίωση και την αρχιτεκτονική μελέτη του υστεροκλασικού ψευδοδίπτερου ιωνικού ναού του Μέσσου, ο οποίος αποτελεί και τη βασική μελέτη της παρούσας έρευνας. «Εικονική αρχαιολογία» είναι ένα νέο επιστημονικό πεδίο, που χρησιμοποιεί τα τρισδιάστατα γραφικά ως ένα σύνθετο εργαλείο οπτικοποίησης αρχαιολογικών (γλωσσικών, αριθμητικών και γεωμετρικών) δεδομένων, κατάλληλο για όλα τα υλικά κατάλοιπα του αρχαίου υλικού πολιτισμού και, ιδιαιτέρως, στην αρχιτεκτονική.Για την κατανόηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες ψηφιακής απεικόνισης στη μελέτη αρχαιολογικού υλικού πραγματοποιείται εκτενής σύγκριση μεταξύ των αναλογικών μέσων αναπαράστασης (αναλογικές απεικονίσεις/ αναπαραστάσεις, ομοιώματα υπό κλίμακα) και των ψηφιακών μέσων, προκειμένου να αναδειχθούν οι ομοιότητες και οι διαφορές τους. Για τη δημιουργία του ψηφιακού ομοιώματος του ναού του Μέσσου χρησιμοποιήθηκε το ανασκαφικό/ερευνητικό υλικό των τελευταίων 120 ετών, οι δημοσιεύσεις και οι προσωπικές παρατηρήσεις του γράφοντος. Το ψηφιακό ομοίωμα κατάφερε να αναδείξει τις αρετές αλλά και τις αδυναμίες των προγενέστερων αρχιτεκτονικών μελετών, να ενσωματώσει τα πρόσφατα ανασκαφικά δεδομένα και να υποβάλλει νέες προτάσεις για την αρχική μορφή του ναού. Η παρούσα διατριβή «γεφυρώνει» δύο ξεχωριστές επιστημονικές περιοχές. Στους μεν ειδικούς των νέων τεχνολογιών επιτρέπει να κατανοήσουν τις διεργασίες, τους τρόπους, τους εκπροσώπους που συντέλεσαν στη δημιουργία της εικόνας της αρχαιότητας από τον 14ο έως τα τέλη του 19ου αιώνα στους δε εκπροσώπους των ανθρωπιστικών επιστημών να γνωρίσουν σε βάθος όλη τη διαδικασία δημιουργίας (τρόποι και τεχνικές) ενός ερευνητικού ψηφιακού ομοιώματος των μνημείων. Η διατριβή καθορίζει σε βάθος το θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονται οι ψηφιακές αναπαραστάσεις, τη σύγχρονη αρχαιολογική θεωρία, και προβάλλει τα σημαντικότερα παραδείγματα ψηφιακών αναπαραστάσεων, τα οποία θεωρούνται ως ‘καλές πρακτικές’.

The aim of this thesis is to create an analytic, digital research model and to develop a methodological tool for the examination, evaluation, interpretation and verification of archaeological data, coming from excavation reports and the analogical representations of monuments. Thus, it combines three-dimensional graphics, as well as the archaeological documentation and the architectural study of the Late Classical, pseudo-dipteral, Ιonic temple of Messa, in Lesvos, as its main case study.‘Virtual’ archaeology is a new scientific domain which uses three-dimensional graphics as a complicated visualization tool of archaeological data (linguistic, numerical, geometric); these are applicable to all objects and remains of ancient material culture, predominantly architecture. In order to comprehend the potential that the new technologies of digital visualization offer to the study of archaeological material, an extensive comparative analysis between analogical forms of representation (analogical images/representations, scale models) and the digital forms is carried out, to indicate their similarities and differences. The excavation, research, and archival material of the last 120 years, along with the writer’s publications and personal observations, have been used for the development of the digital model of the Ionic sanctuary of Messa. This digital representation revealed the strong points and flaws in the work of previous researchers, pertaining to architectural remains. At the same time, it successfully integrated the most recently available archaeological data whilst submitting new proposals regarding the original form of the studied temple. The present thesis ‘bridges’ two distinct scientific domains. Οn the one hand, it allows the New Media specialists to be acquainted with the procedures, the manners, but, also, the representatives responsible for creating a particular image to describe Antiquity (from the 14th to the end of the 19th century); on the other hand, it allows the Humanities’ specialists to comprehend the basic principles (techniques and manners) in creating a digital research model of a monument. The thesis sets out the theoretical framework within which the digital reconstructions and modern archaeological theory are embedded in and points out the most important examples of virtual reconstructions, considered as ‘good practices.’