Χαρτογράφηση και παρακολούθηση της υποβάθμισης και της ερημοποίησης της γης : η περίπτωση της ανατολικής Πελοποννήσου

Abstract

Η ερημοποίηση θεωρείται ως μια σημαντική απειλή υποβάθμισης της γης. Στην εποχή μας, πάνω από το 40% της στερεάς επιφάνειας του πλανήτη καλύπτεται από ευαίσθητες στην ερημοποίηση περιοχές. Ιδιαίτερη ευαισθησία παρουσιάζουν τα εδάφη των Μεσογειακών χωρών και κυρίως της Βόρειας Μεσογείου. Περισσότερο από το ένα τρίτο του ελλαδικού χώρου βρίσκεται σε υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης ή έχει ερημοποιηθεί. Η ερημοποίηση ως φυσική διεργασία είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων που δρουν είτε μεμονωμένα είτε αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Η χρήση δεικτών για την εκτίμηση των ευαίσθητων περιοχών στην ερημοποίηση είναι επιβεβλημένη γιατί οι δείκτες χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν ένα φαινόμενο, αποτελούν ένα χαρακτηριστικό για κάτι, αλλά δεν αποτελούν πάντα χαρακτηριστικό ανησυχίας. Ένας δείκτης ερημοποίησης υποδεικνύει ότι μπορεί να υπάρξει ένα πρόβλημα ερημοποίησης, αλλά δεν είναι οριστικό. Στην παρούσα εργασία εκτιμήθηκε και χαρτογραφήθηκε η περιβαλλοντική ευαισθησία του γεωγραφικού διαμερίσματος της ανατολικής Πελοποννήσου όσον αφορά την υποβάθμιση/ερημοποίηση του εδάφους για δύο περιόδους μελέτης του φαινομένου (1990-95 και 1995-00).Η ανατολική Πελοπόννησος εμφανίζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον έρευνας λόγω της εκτεταμένης υποβάθμισης του εδάφους της και της εντατικής και συνεχιζόμενης εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων που συντελείται από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι και σήμερα.Η εκτίμηση της ευαισθησίας βασίστηκε σε ποιοτικούς δείκτες και υπο-δείκτες ερημοποίησης που καθορίζουν την ικανότητα του εδάφους να υποστεί περεταίρω υποβάθμιση. Οι παράμετροι (υπό-δείκτες) του κάθε δείκτη ποιότητας συλλέχθηκαν, επεξεργάστηκαν και αναλύθηκαν με την χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (Σ.Γ.Π.) και για τις δυο περιόδους μελέτης μας (κατηγοριοποίηση και βαθμονόμηση).Μετά την κατηγοριοποίηση και βαθμονόμηση της κάθε παραμέτρου, καθορίστηκαν οι ποιότητες εδάφους, βλάστησης, κλίματος και κοινωνικο-δημογραφικών διαστάσεων με την χρήση του τροποποιημένου αλγορίθμου Περιβαλλοντικής Ευαισθησίας- ESI (Kosmas et al., 1999). Οι περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές εκτιμήθηκαν με την επικάλυψη των τεσσάρων δεικτών ποιότητας του περιβάλλοντος και των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών του πληθυσμού της ανατολικής Πελοποννήσου.Η τροποποίηση του αλγορίθμου ESI, με την προσθήκη των κοινωνικο-δημογραφικών χαρακτηριστικών, κρίθηκε αναγκαία στην εκτίμηση της ευαισθησίας των περιοχών της Πελοποννήσου σε φαινόμενα υποβάθμισης και ερημοποίησης, λόγω της ολοένα και αυξανόμενης πίεσης του πληθυσμού στο περιβάλλον. Βάση των αποτελεσμάτων, κατά την περίοδο 1990-95, το 65,5% των περιοχών της ανατολικής Πελοποννήσου είναι κρίσιμης ευαισθησίας στην υποβάθμιση/ερημοποίηση του εδάφους. Ενώ, κατά την περίοδο 1995-00 αν και οι κρίσιμες περιοχές ποσοτικά μειώθηκαν κατά 23,4%, συνεχίζουν ωστόσο να καταλαμβάνουν αρκετά μεγάλο ποσοστό της επιφάνειας της ανατολικής Πελοποννήσου (44,11%).Τέλος, στόχος της εργασία αυτής, είναι να αποτελέσει ένα χρήσιμο διαχειριστικό εργαλείο στην λήψη αποφάσεων και στην θέσπιση μέτρων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Επίσης, με τη δημιουργία της γεωγραφικής βάσης δεδομένων και τη συνεχή ανανέωσή της, μπορεί να επιτευχθεί συνεχής παρακολούθηση του φαινομένου της υποβάθμισης/ ερημοποίησης του εδάφους σε ένα μεγάλο τμήμα της Ελλάδας, όπως αυτό της ανατολικής Πελοποννήσου.

Desertification is considered a major threat of land degradation. Today, more than 40% of the Earth’s surface is covered by areas prone to desertification. The lands of the Mediterranean countries and especially the northern Mediterranean have particular sensitivity. In Europe, the most susceptible areas are found in the Mediterranean region. More than one third of Greece is at high risk of desertification or desertified. Desertification as a natural process depends on many factors that act alone, or interact with each other.The use of indicators for assessing desertification in sensitive areas is imperative because indicators are used to describe a phenomenon, they are a characteristic of something, but not always characteristic of concern. An indicator of desertification shows that problems of desertification may exist, but this is not definitive. The present study attempts to map the relative environmental sensitivity of the geographic partition of the eastern Peloponnese to land degradation/ desertification between the years 1990- 1995 and 1995- 2000. The eastern Peloponnese is specifically interesting in terms of desertification because of the extensive soil degradation in the eastern part and the intensive and ongoing exploitation of natural resources which take place from ancient times till now.The estimation of the sensitivity is based on quality indicators and sub- indicators of desertification, which determine the ability of land to suffer from further degradation. The parameters or sub-indicators of each quality indicator were collected, processed and analyzed using Geographical Information Systems (GIS), for both periods of our study (classification and calibration). After classification and calibration of each parameter, the qualities of soil, vegetation, climate and socio-demographic dimensions were set, using a modification of the Environmental Sensitivity Index algorithm (Kosmas al., 1999). Environmentally sensitive areas were estimated by overlapping the four indicators of environmental quality: soil and socio-economic parameters.A modification of the ESI algorithm, with the addition of the socio-demographic characteristics, was necessary to assess the sensitivity of the eastern Peloponnese on degradation and desertification phenomena, due to the increasing pressure of population on the environment. Based on the results during the period 1990- 95, the 65,5% of the areas of the eastern Peloponnese, have critical sensitivity to degradation/ desertification. Although, during the period 1995- 00, the critical areas decreased by 23,4%, they continue to occupy a large area of the eastern Peloponnese (44,11%).Finally, the aim of this is to provide a useful management tool in decision making and to help in taking measures to protect the natural environment. Also, with the creation of the geographic database, updating, continuous monitoring of the phenomenon of degradation / desertification can take place.