Το παράδειγμα της Κωνσταντίνας Κούνεβα:φύλο, εργασία, μετανάστευση

Abstract

Η επιβολή νέων μέτρων στις εργασιακές σχέσεις από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και την “Τρόικα” (ΕΕ, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ΔΝΤ) από την Άνοιξη του 2010 έως σήμερα επεκτείνει την υποβάθμιση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και σε κλάδους ‘αναγνωρισμένου κύρους’: γιατρούς, δημοσιογράφους, δικηγόρους, Διδάσκοντες Πανεπιστημίου, εκπαιδευτικούς. Έτσι, η ορατότητα των εργασιακών συνθηκών στην καθαριότητα που επέφερε η επίθεση στην Κούνεβα, φαίνεται ότι βελτιώνει σε έναν βαθμό τη θέση των καθαριστριών, αλλά οι διεκδικήσεις τους παραμένουν. Η πολλαπλή φυσικοποίηση της εργασίας του καθαρισμού στην ελληνική κοινωνία λόγω της αξιωματικής της σύνδεσης με το φύλο και το «ιδιωτικό» κατασκευάζεται ως επισφαλής και αόρατη, αποκειμενοποιώντας τους κατ’ εξοχήν φορείς της, τις καθαρίστριες. Τα αποκείμενα αποτελούν επακριβώς εκείνες τις αβίωτες και ακατοίκητες ζώνες της κοινωνικής ζωής, που παρόλ’ αυτά κατοικούνται, και μάλιστα πυκνότατα από εκείνες που δεν απολαμβάνουν το στάτους του υποκειμένου, αλλά και των οποίων η επιβίωση υπό το στίγμα του “αβίωτου” απαιτείται για να οριοθετούν τον χώρο του υποκειμένου (Butler, 1993 :3). Με αυτή την έννοια, τα αποκείμενα οφείλουν να βρίσκονται διαρκώς σε μια διαδικασία αποκειμενοποίησης προκειμένου να μην απειλούν το συμβολικό σύστημα.Εργαζόμενη σε ένα σεξιστικά, ταξικά και φυλετικά φυσικοποιημένο πλαίσιο, αυτό της καθαριότητας, προορισμένη να ‘υπηρετεί’ με τις συναδέλφισσές της, αυτούς που ‘πραγματικά’ εργάζονται, η Κούνεβα, εντός της αποκειμενοποίησής της μετατρέπεται σε μια μορφή αδιανόητη, μια μορφή που εξαρθρώνει τη συμβολική τάξη. Κλονίζει τις εννοιολογήσεις της ετερότητας, απειλώντας την αρρενωπότητα, την ταξική ιεραρχία και την «ελληνική φιλοξενία». Δεν (μπορεί να) είναι «παλικάρι» γιατί δεν είναι «άντρας», δεν ζητά «προστάτη», ενώ είναι «γυναίκα». Η διεκδίκησή της αποτελεί το «αδιανόητο συμβάν της καταστροφής» (Σταυρακάκης, 1999). Η Κούνεβα ‘επιτελεί’ την queer φιγούρα του Edelman (2004: 104-5), μια ριζοσπαστική μορφή αντίστασης στο συμβολικό σύστημα, στον Νόμο: της εθνότητας, της τάξης και του φύλου. Η βιτριολική επίθεση, που έλκει την καταγωγή της από τις δεκαετίες του ’40 και του ’50, επιδιώκει την επαναφορά της διαταραγμένης συμβολικής τάξης: την έγκληση του «γυναικείου», της υποταγής, του φόβου του συνδικαλίζεσθαι με την ταυτόχρονη επαναθεμελίωση της ‘αορατότητας’, προβαλλόμενη ως «έγκλημα πάθους». Σε πείσμα των αυτουργών και των διαμορφωτών της κοινής γνώμης ωστόσο, το βιτριόλι σήμανε την αρχή της ορατότητας της επισφάλειας, της απαξίωσης, και του καθεστώτος των εργολαβιών καθαρισμού, εμπνέοντας παράλληλα τα σωματεία του κλάδου για νέους αγώνες. Το κύμα αλληλεγγύης στην Κούνεβα, με τις εκατοντάδες καθαρίστριες να βγαίνουν πορεία με τις σκούπες στα χέρια την επομένη της επίθεσης ανέδειξε τη δυνατότητα για μια εκ νέου διεκδίκηση της πολιτικής. Έμπρακτη αμφισβήτηση του σεξιστικού, ταξικού και φυσικοποιημένου καθεστώτος επισφάλειας αποτέλεσε η «Ένωση Συμφερόντων» των καθαριστριών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

The imposition of new harmful measures in the labor field, by the Greek government and the international alliance called "Troika" (EU, European Central Bank and IMF) from April 2010 until today, expands the degradation of the workers’ rights up to 'prestigious' domains: doctors, journalists, lawyers, teachers, University teachers. Thus, the visibility of the working conditions held in the domain of professional cleaning –a visibility which came as a result of the attack against Kouneva– seems to improve somehow the social position of cleaners, but their trade requests still stand.The multiform naturalization of the cleaning work in the Greek society because of its undoubted connection to the gender and to the private domain, is constructed as precarious and invisible, turning the cleaners –its performers– into abjects. The abjects are, precisely, the non-lived and non-habited areas of social life which on the contrary, are very densely habited by those who do not enjoy the status of subject, and whose survival with the stigma of "non-lived" is demanded so that they limit, in contrast, the area of the subject (Butler, 1993: 3).In this sense, the abjects must be constantly in a process of abjection so that they don’t threaten the symbolic system.Working in the context of professional cleaning –one that is naturalized through gender, class and race–, destined to 'serve' together with her colleagues those who 'really' work, Kouneva is turned, within her abjection, to an unimaginable character, a character who actually smashes the symbolic order. She undermines the conceptions of otherness, threatening masculinity, class hierarchy and "greek hospitality". She isn’t (and can’t be) "brave" because she is not "a man" and she doesn’t seek for a "protector", despite being "a woman". Her demanding is the "unimaginable event of disaster" (Stavrakakis, 1999). Kouneva 'performs' the queer figure of Edelman (2004: 104-5), a radical way of resistance against the symbolic system, the Law: the Law of nation, class and gender.The attack using sulfuric acid, which pulls its origins back from the 40s and 50s, aims to the restoration of the struck symbolic order: it aims to the reminding of "femininity", submission, fear of unionism and in the same time to the restoration of 'invisibility', through a presentation of the action as a "crime of passion". To the committers’ and the public opinion leaders’ disappointment, the sulfuric acid worked in a way that the working precariousness, the disdain and the whole oppression regime held at the professional cleaning enterprises, suddenly became visible and inspired unions of this domain to start new struggles. The movement of solidarity to Kuneva and the next day’s protesting march of the cleaners with their brooms on hands, showed the possibilities of a new pretention of politics. The “Interests’ Union” of the cleaners of the Aegean University was a practical doubt of the sexist, class-oppressing and naturalized regime of working precariousness, since these cleaners in the name of their common social position and experience, chose to turn themselves from workers, to work undertakers.