“Αγωνιστές” και “Αδιαφόρετοι”. Πολιτική έκφραση, Θρησκευτική πίστη και Ανδρισμός στο Μανταμάδο Λέσβου

Abstract

Στα πλαίσια της εργασίας αυτής εξετάζονται οι συμβολικές λειτουργίες του κομμουνισμού και του χριστιανισμού στην κοινωνική συλλογικότητα του Μανταμάδου Λέσβου, με σκοπό να δειχθεί πώς η έννοια της κατασκευής του “ανδρισμού” διαπλέκεται με κοινωνικοπολιτικούς και θρησκευτικούς παράγοντες. Για να επιτευχθεί αυτό παρουσιάζονται οι ιστορικές και ανθρωπολογικές πτυχές ενός τοπικού ιδιώματος και οι μετασχηματισμοί που επήλθαν με την πάροδο του χρόνου και την αλλαγή των κοινωνικο-πολιτικών συνθηκών. Αρχικά δίνεται μια ερμηνευτική περιγραφή της συμβολικής δομής που ονομάζεται θρησκευτικός κομμουνισμός και χαρακτηρίζει αυτήν την κοινωνική ομάδα και στη συνέχεια περιγράφεται πώς διαμορφώνεται ένα “αγωνιστικό” - μη “αδιαφόρετο” ανδρικό πρότυπο. Επιχειρείται έτσι να δειχθεί πώς μέσα από την προσήλωση σε δύο φαινομενικά αντίθετα συμβολικά συστήματα οργανώνονται διαφοροποιημένες αντιλήψεις σε σχέση με τον έμφυλο εαυτό. Παρουσιάζονται, επίσης, οι αλλαγές που επήλθαν από τη μεταπολίτευση και μετά σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, αλλαγές που οδήγησαν στη σταδιακή απογύμνωση του κομμουνισμού από το συμβολικό του περίβλημα και προσανατόλισαν τους ανθρώπους σε εξατομικευμένες επιλογές. Από 'κει και στο εξής η συμβολική δομή που καθόριζε τις δράσεις των ανθρώπων μέχρι τη μεταπολίτευση αποδομείται στα επιμέρους στοιχεία της και ο θρησκευτικός κομμουνισμός παύει να συνιστά την κυρίαρχη ιδεολογία· η πίστη στο κόμμα αποδυναμώνεται και η πίστη στον Ταξιάρχη προσλαμβάνεται ως “προσωπική υπόθεση”. Στην προσπάθεια προσέγγισης όλων των παραπάνω και αξιοποιώντας τη θέση του Geertz σύμφωνα με την οποία πολιτισμός είναι “ένα ιστορικά μεταδιδόμενο πλαίσιο το οποίο αποτελείται από νοήματα ενσωματωμένα σε σύμβολα, ένα σύστημα από κληρονομημένες αντιλήψεις σε συμβολική μορφή με τις οποίες οι άνθρωποι επικοινωνούν, διατηρούν και αναπτύσσουν τη γνώση τους για τη ζωή” (Geertz 2003: 81), χρησιμοποιούνται δύο έννοιες που ενέχουν συμβολική σημασία και φέρουν πολιτισμικό νόημα που παράγεται, αναπαράγεται και ανανεώνεται μέσα από συμβολικές συσχετίσεις που γίνονται αναγκαστικά στο πλαίσιο της δράσης (Παπαταξιάρχης 1996: 202), εκείνες του “επίσημου” και του “λαϊκού - απλού” και εφαρμόζονται για να οριστεί ένα θεωρητικό πλαίσιο αναφοράς: Το “επίσημο” εμπερικλείει την επίσημη θρησκεία, την επίσημη κομμουνιστική οργάνωση και την επίσημη κοινωνικο-πολιτική αντιπροσώπευση μέσω της διοικητικής δομής της Κοινότητας, ενώ το λαϊκό – απλό αποτελεί μία έννοια που περιλαμβάνει τον Ταξιάρχη, το “χωριό”, τον αγωνιστή- άνδρα. Χρήσιμες διακρίσεις που στηρίζουν αυτήν την ανάλυση αποτελούν η διάκριση μεταξύ επίσημης και λαϊκής θρησκείας, η διάκριση μεταξύ “χωριού” και “κοινότητας”, καθώς και η έννοια της κατασκευής του ανδρισμού, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή σε διαφορετικές κοινωνικές συσσωματώσεις.