Μεταβίβαση περιουσίας και ενδοοικογενειακες συγκρούσεις στη Λέσβο από το 1910 έως και το 1930

Abstract

Η βασική λειτουργία του οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου που συνθέτει το χάρτη της ιδιοκτησίας στο χώρο και στο χρόνο, είναι η διαδοχή, η μεταβίβαση, δηλαδή η αλλαγή ιδιοκτήτη όπως προκύπτει από τα είδη δικαιοπραξιών. Οι πιο σημαντικές δικαιοπραξίες είναι τα προικοσύμφωνα, οι δωρεές αιτία θανάτου και οι διαθήκες, γιατί αυτές αποτυπώνουν τις βασικές και καθοριστικές στιγμές της κληρονομικής διαδοχής, που είναι ο γάμος και ο θάνατος. Όμως οι ρήξεις που προκαλούν στον οικογενειακό-συγγενικό ιστό οι προτιμησιακές μεταβιβάσεις δεν αποτυπώνονται ικανοποιητικά στις δικαιοπραξίες. Αντίθετα ιδιαίτερα πλούσιες σε διαφωτιστικές πληροφορίες για το θέμα αυτό αποδεικνύονται οι δικαστικές αποφάσεις των δικαστηρίων. Οι πηγές από τις οποίες αντλεί το υλικό η έρευνα είναι: α) οι δικογραφίες του Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου Μυτιλήνης για τα έτη 1910-1914, και β) οι δικαστικές αποφάσεις για υποθέσεις οικογενειακού κληρονομικού δικαίου του Πρωτοδικείου Μυτιλήνης από το 1914 έως το 1930. Από την πρώτη ματιά έγινε φανερό πως η ακίνητη περιουσία είτε ως προίκα είτε ως κληρονομιά, διανέμεται σε όλα τα παιδιά. Αλλά και ο νόμος 2310 του 1920 περί της εξ αδιαθέτου διαδοχής καταργεί το κρατούν εθιμικό δίκαιο και καλεί στην εξ αδιαθέτου κληρονομιά όλους τους κατιόντες κατά ορισμένες μερίδες. Τα τέκνα κληρονομούν κατ’ ισομοιρία και η σύζυγος που επιζεί παίρνει το ¼ ολόκληρης της κληρονομιάς, εάν συντρέχει με συγγενείς πρώτου βαθμού, εάν όμως συντρέχει με συγγενείς δεύτερου βαθμού (άτεκνο ζευγάρι) κληρονομεί το μισό της κληρονομιάς. Η επίπροικος κόρη έχει κληρονομικά δικαιώματα, αλλά κατά τη διανομή καλείται να συνεισφέρει την προίκα της. Η προίκα έχει μεγάλη βαρύτητα, προστατεύεται από το νόμο, δεν εκποιείται και δεν υποθηκεύεται. Οι περιουσίες των δύο συζύγων ουσιαστικά δεν συγχωνεύονται. Ο σύζυγος έχει περιορισμένα κληρονομικά δικαιώματα στα υπάρχοντα της συζύγου και αντιστρόφως. Αναπτύσσονται όμως πρακτικές με τις οποίες ο/η σύζυγος κατακρατεί την περιουσία και μετά τη λύση του γάμου, καθώς το κληρονομικό δίκαιο εξακολουθεί να ισχύει εθιμικά και ο Νόμος τηρείται μόνο από τις Δικαστικές Αρχές, που απονέμουν δικαιοσύνη σε υποθέσεις που δεν λύθηκαν με εξώδικο τρόπο. Επιπρόσθετα υπάρχουν άτομα που δρουν στο πλαίσιο της οικιακής ομάδας και συχνά όχι μόνο δεν ενεργοποιούνται μέσα στο πλέγμα των κανόνων εθιμικού ή μη κληρονομικού οικογενειακού δικαίου, αλλά ούτε και αισθάνονται τις ηθικές δεσμεύσεις που επιβάλλει η συγγενική σχέση, η οποία απαιτεί οι συγγενείς να είναι γενναιόδωροι και καλόπιστοι. Τα άτομα αυτά, επειδή μοναδικό τους στόχο έχουν την ικανοποίηση των συμφερόντων τους (υλικών και συμβολικών) αναπτύσσουν στρατηγικές που όχι μόνο ζημιώνουν υλικά αλλά και προσβάλλουν ηθικά τον συγγενή τους εκθέτοντάς τον στην κοινωνία. Στα όρια λοιπόν του οικιακού χώρου τα δρώντα υποκείμενα, συχνά με δόλο και απάτη, προσπαθούν να καρπωθούν όσο το δυνατό περισσότερα σε βάρος των συγγενών τους. Για τους κατοίκους της Μυτιλήνης δεν θα μπορούσε να υποστηριχθεί ως απαράβατος κανόνας ότι «το αίμα είναι πυκνότερο από το νερό». Από τις δικαστικές αποφάσεις προκύπτει πως υπάρχουν περιπτώσεις που ανατρέπουν αυτή την αυτονόητη θεωρητική αρχή και πως η συγγένεια κάποτε κατασκευάζεται και ενδυναμώνεται.

The basic operation of the familial and hereditary right that composes the map of property in the space and in the time, is the succession, the transfer, that is to say the change of householder as it results from the types of legal acts. The most important legal acts are the marriage contracts, the donations as cause of death and the wills, because they impress the basic and decisive moments of hereditary succession, that are marriage and death. However, the ruptures caused in the familial-related web by preferential transfers are not impressed satisfactorily in the legal acts. Conversely, enlightening information on this subject is provided by the juridical decisions of courts. The sources of information for this research is drawn from: a) the briefs of Ecclesiastical Mitilini Court for the years 1910-1914, and b) the juridicial decisions on cases of familial hereditary right in Mitilini Court from 1914 until 1930. It soon became obvious that the motionless fortune, either as dowry or as heritage, is distributed in all the children. But also law 2310, in the year 1920 regarding intestacy suppresses the existing common law, and involves in the indisposed heritage all the descendants at certain portions. The children inherit equivalent parts of the property and the spouse that survives acquires the ¼ of the entire heritage, if relatives of first degree exist, if however, she is related with inheritors of second degree (childless pair), she will inherit half the heritage. The girl who is provided with a dowry has hereditary rights, but at the distribution of the heritage is called to contribute her dowry. The dowry is precious, it is protected by law, it cannot be sold up, and it cannot get mortgaged. Substantially the fortunes of two spouses cannot get incorporated. The spouse has limited hereditary rights on his wife’s property and vice versa. However, practices are often developed, in which the spouse withholds the fortune even after the break up of marriage, as the hereditary right continues to be dominant by custom and the Law is observed only by the Juridicial Authority, that grants justice in affairs that were not solved in an ‘out of court’ way. Besides, there are individuals that act in the frame of domestic team and often are not activated in the mesh of common law rules or non-hereditary familial right, nor do they feel the moral engagements that imposes the related relation, which requires that the relatives are generous and fair. These individuals, due to their unique objective of satisfying their interests (material and symbolic), develop strategies that not only cause material damage but also offend morally their relatives exposing them in the society. Therefore, in the limits of domestic space the subjects involved, try to reap as much as possible, by deceit and fraud, at the expense their relatives. Regarding the residents of Mitilini it could not be supported as irrefrangible rule that "the blood is denser than water". Considering the juridicial decisions, it can be concluded that there are cases which invert this obvious theoretical principle and that the kinship sometimes is built up and strengthened.