Έμφυλες σχέσεις, γραφειοκρατία και εξουσία στη διοίκηση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία έχει ως κεντρικό θέμα την κριτική προσέγγιση ενός πολύπλευρου γραφειοκρατικού πεδίου σε μια δημόσια υπηρεσία παιδείας όπως είναι μια Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Κυρίως, στόχος είναι να αναδειχθούν οι πολυδιάστατες τεχνικές μέσα από τις οποίες η γραφειοκρατία, ως ένα περίπλοκο σύστημα προσώπων και στρατηγικών, συγκροτεί την έννοια του κράτους στα μάτια των εμπλεκόμενων σε αυτή μέσα από τις καθημερινές πρακτικές των ανθρώπων, δημιουργεί ένα πλέγμα σχέσεων εξουσίας και κατασκευάζει κατά τρόπο έμφυλο τις ταυτότητες των υποκειμένων.Πιο συγκεκριμένα, η παρούσα επιτόπια έρευνα επικεντρώνεται στο πώς οι διοικητικοί υπάλληλοι μέσα από την καθημερινή «συναλλαγή» τους με τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι αποτελούν σχεδόν αποκλειστικά το κοινό με το οποίο συνδιαλλάσσεται η υπηρεσία, γίνονται φορείς ή μη των κυρίαρχων λόγων που επικρατούν στο χώρο της παιδείας και του ευρύτερου τομέα άσκησης της εκπαιδευτικής πολιτικής, καθώς και της κοινωνίας ολόκληρης. Με ενδιαφέρει, κυρίως, να μελετήσω πως οι τρόποι διαχείρισης των αιτημάτων των εκπαιδευτικών μέσα από συγκεκριμένες τυπικές διαδικασίες αναπαράγουν και αναπαριστούν το κράτος.Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας προκειμένου να προσεγγιστεί η έννοια της γραφειοκρατίας και της άσκησης εξουσίας μέσω του κρατικού ελέγχου σε συνάρτηση με τη μελέτη του νεωτερικού κράτους.Νεωτερικότητα και κράτος φαίνεται να είναι δύο έννοιες στενά συνυφασμένες μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο, λειτουργώντας σε σχέση αλληλεξάρτησης η μια με την άλλη. Η γραφειοκρατία και η άσκηση εξουσίας μέσω των δομών του κράτους και ως αναπόσπαστα δομικά του στοιχεία διερευνώνται από την επιστήμη της ανθρωπολογίας. Οι περισσότερες σύγχρονες θεωρητικές ανθρωπολογικές προσεγγίσεις προσεγγίζουν τη γραφειοκρατία και την εξουσία εντάσσοντάς τες μέσα σε ένα λογοθετικό πλαίσιο αναπαραγωγής του κράτους σε συνάρτηση με την έννοια του έθνους. Η φράση του Benedict Anderson (1983) για την αναπαραγωγή του έθνους ως μια «φαντασιακή κοινότητα» (“imagined community”) μοιάζει να αποτελεί τη βάση των περισσότερων εθνογραφικών ερευνών, οι οποίες επικεντρώνουν το ενδιαφέρουν τους στην αναπαραγωγή του κράτους μέσα από τη μελέτη καθημερινών πρακτικών των ανθρώπων, ιδιαίτερα έτσι όπως αυτές εκφράζονται σε τοπικό επίπεδο κοινωνιών – δυτικών και μη.Το δεύτερο κεφάλαιο εστιάζει στην αναλυτική προσέγγιση του κράτους και της εξουσίας παρουσιάζοντας συνοπτικά τις απόψεις του Michel Foucault. Επεξηγούνται οι όροι «λόγος» και «εξουσία» υπό το πρίσμα της φουκωικής ανάλυσης, καθώς και ο όρος της «μικροφυσικής της εξουσίας». Ειδικότερα, η έννοια της «μικροφυσικής της εξουσίας» κατά τη φουκωική προσέγγιση μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο αναλυτικό εργαλείο στην ανθρωπολογική έρευνα, αφού, σύμφωνα και με την ανάλυση του Gledhill στο έργο του Power and its Disguises, η ανάλυση των μικρο-πολιτικών διαδικασιών και των μικρο-μηχανισμών της εξουσίας μπορεί να διαφωτίσει το πώς κατασκευάζεται το κράτος και η εξουσία μέσα στην καθημερινότητα.Στο τρίτο κεφάλαιο διερευνάται μέσα από τη θεωρητική προσέγγιση της «εθνογραφίας των εγγράφων» ο ρόλος των εγγράφων ως βασικό δομικό στοιχείο της γραφειοκρατικής διαδικασίας. Μέσα από νεότερες ανθρωπολογικές προσεγγίσεις, οι οποίες δεν αποστασιοποιούνται πολύ από το φουκωικό θεωρητικό πλαίσιο, δίνεται έμφαση στην υλικότητα των εγγράφων. Τα έγγραφα, σύμφωνα με μελέτες ανθρωπολόγων του υλικού πολιτισμού, δεν έχουν μόνο συμβολικό χαρακτήρα αλλά μέσω της υλικότητάς τους αποτελούν το βασικό στοιχείο που διαμεσολαβεί τη διαδικασία της γραφειοκρατίας με τα πρόσωπα,κατασκευάζοντας τόσο την ίδια τη διαδικασία όσο και τα πρόσωπα που εμπλέκονται σε αυτή. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται παρουσίαση της επιτόπιας έρευνας στο πεδίο, το οποίο είναι μια περιφερειακή υπηρεσία του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. Στο πέμπτο κεφάλαιο θα χρησιμοποιηθεί η ανθρωπολογική θεωρητική προσέγγιση των εγγράφων ως δομικού στοιχείου της γραφειοκρατικής διαδικασίας για να αναλυθεί πως τα υποκείμενα ταξινομούνται σε κατηγορίες μέσα από τα έγγραφα.Στο έκτο κεφάλαιο θα επιχειρηθεί μια διερεύνηση του παράγοντα «φύλο» στη γραφειοκρατική διαδικασία και θα αναδειχθούν οι τρόποι με τους οποίους επιβεβαιώνονται ή ανατρέπονται οι έμφυλες ανισότητες στο συγκεκριμένο εργασιακό χώρο.