Populism as seen in the Greek Press (Greek populism in a European context)

Abstract

Ο Λαϊκισμός είναι ένα σημαίνον φαινόμενο της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας και της εγχώριας πολιτικής σκηνής, ωστόσο, δεν κατέχει η ελληνική πραγματικότητα τα πρωτεία του. Ο λαϊκισμός συνιστά ένα παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο καλλιεργήθηκε μέσα από την ανάγκη των λαών να ακούν αυτά που θέλουν και μέσα από την ικανότητα των πολιτικών να λένε αυτά που θέλει να ακούει ο λαός. Μιλώντας πολύ απλά και χωρίς εξιδανικεύσεις, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο λαϊκισμός χρειάζεται δύο στοιχεία: έναν «δεκτικό λαό» και έναν «ικανό ηγέτη». Είναι ένα φαινόμενο που κατατρώει τις δημοκρατίες και παραφυλά σε κάθε τους ιστορικά αδύναμη στιγμή. Στην επίκληση στο έθνος, στην ελευθερία, στα ιδεώδη, στο αυτονόητο. (…) Στην Ελλάδα ο πολιτικός λόγος διαπνέεται από έλλειμμα διαλόγου ενώ παράλληλα η πολιτική ρητορεία δε συνδέεται με συλλογικές κοινωνικές διεργασίες. (Σπουρδαλάκης 1989, 70) Υπάρχει δηλαδή μια αναντιστοιχία λόγων και έργων. Πρόκειται για μια διάσταση η οποία προωθεί ένα πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύσσονται κοντόφθαλμες αντιλήψεις συντεχνιακού τύπου που καλλιεργούν λαϊκίστικα λογοπλαίσια. Οι αναφορές σε «παραγωγικές τάξεις», στο ελληνικό φρόνημα, στην ελληνική ιστορία, στις «δημοκρατικές δυνάμεις». Οι αναγωγές στους «μη προνομιούχους» ή ακόμη και η υπενθύμιση πως «αξίζουμε μια καλύτερη Ελλάδα» ή το μότο: «στη δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα» είναι μερικά μόνο από τα κλασικά παραδείγματα του λαϊκίστικου λόγου. (…) Ο λαϊκισμός αναπαράγεται και ανθεί μέσα από μέτρια «ζυμωμένες» και καθόλα σκοταδιστικές καταστάσεις που προωθούν τα ΜΜΕ και απευθύνονται στον «μέσο θεατή», στον «μέσο τηλεθεατή», στον «μέσο αναγνώστη». Η επίδραση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, η οποία θίγεται τόσο ως μοναδικό κεφάλαιο όσο και σε συσχετισμό με τον λαϊκισμό, είναι σημαντική. Λαϊκίστικα πρότυπα ζωής και πολιτικάντηδες που παρουσιάζονται ως προστάτες του λαού πλημμυρίζουν καθημερινά τα προγράμματα της τηλεόρασης. Πολλές γραμμές έχουν γραφτεί για να αναλύσουν τα συμφέροντα που εξυπηρετούν τα ΜΜΕ μέσα από μεθοδευμένες και καλοστημένες κινήσεις που ωφελούν ιδιώτες και πολιτικούς. Η τηλεκρατούμενη πολιτική στοχεύει στην ιδεολογικοποίηση της πολιτικής αδράνειας ενώ οι πολίτες υφίστανται έναν ανελέητο βομβαρδισμό από κοινά μηνύματα. Όλα τα παραπάνω σε συνάρτηση με τη λαϊκίστικη προβολή του οικείου πολιτικού προσώπου των πολιτικών, διαμορφώνουν έναν απολιτικό άνθρωπο που παραπληροφορείται και αναπτύσσει έναν τυφλό κομματισμό. Σύμφωνα με τον Ραμονέ (1999, 45) «Η εξουσία βρίσκεται λιγότερο στην πολιτική πράξη και περισσότερο στα ΜΜΕ». Παρακάτω θα αποδείξουμε πως ο λαϊκισμός, με «όχημα» τα ΜΜΕ ενδυναμώνεται και καθίσταται ένα κοινωνικό φαινόμενο της νεωτερικότητας το οποίο κατατρώει τις δημοκρατίες προτάσσοντας το συναίσθημα έναντι της λογικής και αμφισβητώντας το πολιτικό σύστημα. Βασικά θεωρητικά μοντέλα όπως του Μουζέλη ο οποίος αναιρεί τη διαφοροποίηση θεωρώντας τον λαό ως ενιαίο και αδιαίρετο υποκείμενο, του Λακλάου ο οποίος ενστερνίζεται τα αντι-ελιτιστικά προτάγματα ως βασικό χαρακτηριστικό του λαϊκισμού και τέλος, η Ιακωβινική ιδεολογία του Άιζενσταντ η οποία εντασσόμενη στον λαϊκισμό εμφανίζεται να διατηρεί κάποια από τα εγγενή χαρακτηριστικά της όπως: η Κινητοποίηση, η Μαζικότητα, η Απόρριψη αποδεικνύουν πως ο λαϊκισμός δεν έχει πολιτικό πρόταγμα, δεν έχει πολιτικό πρόγραμμα και δεν κοιτά, όπως ο Ιακωβινισμός, να εξαγνίσει τον λαό και την κοινωνία γιατί θεωρεί αγνούς αμφότερους. Πρόκειται λοιπόν, για έναν κολοβό Ιακωβινισμό. Όλη αυτή η διαπραγμάτευση του φαινομένου του λαϊκισμού μέσα από τα ΜΜΕ προφανώς δεν είναι μια εύκολη υπόθεση καθώς όπως έλεγε και ο Πολ Ρικέρ «η ιστορία αρχίζει όταν το παιχνίδι έχει τελειώσει» και το παιχνίδι του λαϊκισμού στην ελληνική κοινωνία φαίνεται να είναι στην κορύφωσή του, στο μέσον του.

Populism is a relevant phenomenon of the modern society and the political scene in Greece; our country, however, does not hold the primacy of it. Populism is merely a global phenomenon, emerged through people’s need to hear what they want and through politician’s capability to say what people want to hear. In simple words and without any idealizations, we could say that populism basically needs two elements: the “receptive” people and a “capable leader”.It’s a phenomenon that consumes democracy from within and lies in wait in every historical moment when democracy seems frail: in the appeal to the nation, to freedom, to ideals, to the evident.Populism makes no distinctions. It wears tie and turtleneck, belongs to left-wing and to the right-wing. Populism has no connection to rationalism whatsoever. When first prevails, the latter vanishes. Populism does not address to ration, but to emotions. Populism makes no policy, no arguments, neither positions or suggestions, but slogans. (…)Although the study of populism on the base of an everyday reconciliation would be of great interest, here we prefer to analyze the phenomenon not within its ordinary context –as many would probably say– but within its purest form historically and scientifically; through its social and political discourse, as formulated in the Greek Press. (…)The political speech is stiff and stereotypical, while populism is based on the conflict among beliefs and aspirations of an “eloquent I”, which appeals to the nation and to the social good, against a massive “we” that struggles to hear of granting rights instead of imposing more obligations (Ramfos, 2011). The element of meritocratic criteria is the Achilees’ heel of the Greek society, a society that lives and breathe through the newscasts, the tabloids and the free speech’s (?) blogs. Populism grows, thrives and reproduces itself through mediocrity and obscurantist situations promoted by the media, addressed to the “average viewer”, the “average televiewer”, the “average reader”. The impact of the media, which is handled here as both an independent matter as in relation to the populism as well, is of great importance. Populist lifestyles and politicians that are presented as the protectors of the people fill the daily television programs. Many have tried to describe and analyze how the media serve and promote certain interests through deliberate and elaborated moves, in favor of individuals and politicians. The hold-by-TV politics try to offer an ideal to the political inertia, while citizens suffer a merciless bombardment of common messages. All this, in cooperation with the populist view of the familiar face of politicians, create an apolitical man who gets misinformed and develops a blind partisanship.However, populism has no political projects, no political plan and –unlike Jacobinism- has no intention to purify the people and/or the society, because it considers them as already pure. What we are dealing here with, is a tailless Jacobinism. A populism with these aspects and The phenomenon of populism as seen through the mass media is no easy issue to deal with; as Paul Ricker was saying, “history begins when the game is over”. In our case, in the Greek society, we would say that the game of populism is currently at its zenith.