Η πειθαρχία και η τιμωρία στα δημοτικά σχολεία της Ν. Λέσβου κατά την περίοδο 1960-1980

Abstract

Η παρούσα ποιοτική έρευνα διενεργήθηκε με σκοπό να διερευνηθούν οι απόψεις των δασκάλων στη Νήσο Λέσβο για την πειθαρχία, τις χρησιμοποιούμενες στρατηγικές, τα χαρακτηριστικά της και τους παράγοντες διαμόρφωσης της, κατά την περίοδο 1960-1980. Πραγματοποιήθηκαν έξι βιογραφικές αφηγηματικές συνεντεύξεις και για την ανάλυση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η Ανάλυση Περιεχομένου. Το εμπειρικό υλικό ανέδειξε ότι οι εκπαιδευτικοί νοηματοδοτούν την σχολική πειθαρχία ως μία κατευθυνόμενη δράση, που έχει σαν σκοπό της, αφενός την υπακοή των μαθητών στους σχολικούς κανονισμούς και αφετέρου την υιοθέτηση ενός καθιερωμένου προτύπου συμπεριφοράς, προκειμένου αυτοί να προετοιμαστούν για την μετέπειτα ενήλικη ζωή τους. Μέσα από τον λόγο των εκπαιδευτικών του δείγματός μας διαφαίνεται, επίσης, ότι η σχολική πειθαρχία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τιμωρία. Οι στρατηγικές πειθαρχίας που χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρων το χρονικό διάστημα που μελετάμε ήταν η σωματική τιμωρία, υπό την μορφή σωματικής βίας, χειρωνακτικής εργασίας στον σχολικό κήπο, γραπτής τιμωρίας ή «τοποθέτησης» του μαθητή σε άβολη θέση εντός της τάξης, αλλά και η ψυχολογική τιμωρία, όπως η απομάκρυνση από την τάξη ή η λεκτική επίπληξη. Στα ευρήματα της έρευνας μας, αξιοσημείωτη είναι η τάση των συνεντευξιαζόμενων μας, να δικαιολογούν μέχρι και σήμερα τις σκληρές σωματικές και ψυχολογικές τιμωρίες, που εφάρμοζαν, προσδίδοντας τους έναν χαρακτήρα ηθικής νομιμότητας. Η παρούσα ερευνητική μελέτη ανέδειξε ότι η εκπαιδευτική πολιτική συνδέεται άρρηκτα με την αυταρχική αγωγή και ότι η συνεπαγόμενη σχολική πειθαρχία αποτελεί το μέσο για την «ηθικοπλαστική», συναισθηματική και σωματική ανάπτυξη των μαθητών. Το σχολείο εκλαμβάνεται ως κυρίαρχος μηχανισμός επιβολής πειθαρχίας, υπακοής καθώς και ομοιομορφίας των υπό εκπαίδευση υποκειμένων. Η σχολική πειθαρχία χρησιμοποιείται εργαλειακά ως μέσο διασφάλισης της ομαλής λειτουργίας και αποτελεσματικότητας της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ενώ ο εκπαιδευτικός ως διαμεσολαβητής μεταξύ της κεντρικής εξουσίας και του νέου κοινωνικού υποκειμένου. Η έρευνα μας κατέγραψε την επικράτηση ενός αυταρχικού στυλ γονικού ελέγχου, που αποδεικνύει ότι η σωματική τιμωρία ήταν επίσης συνυφασμένη με την διαπαιδαγώγηση των παιδιών στο σπίτι. Οι συνεντευξιαζόμενοι εκπαιδευτικοί έτρεφαν χαμηλές προσδοκίες για την πρόοδο των απείθαρχων μαθητών από τα χαμηλά κοινωνικό-οικονομικά στρώματα, υπερτονίζοντας μάλιστα την ελάχιστη γονική εμπλοκή των οικογενειών αυτών, στις σχολικές υποχρεώσεις των παιδιών τους. Οι σχέσεις εκπαιδευτικών και γονέων ήταν άσχημες και χαρακτηρίζονταν από έλλειψη συνεργασίας πάνω σε ζητήματα διαχείρισης απείθαρχων μαθητικών συμπεριφορών. Συνοψίζοντας, μέσα από την επεξεργασία του εμπειρικού μας υλικού προκύπτει ότι η πειθαρχία παρουσιάζεται τόσο σαν μέσο εξουσιαστικής δύναμης του κράτους στο θεσμό του σχολείου, όσο και σαν μέσο κυριαρχίας και καταπίεσης του δασκάλου ή του γονέα στον μαθητή. Το πόρισμα αυτό, μας έδωσε το έναυσμα να μελετήσουμε εις βάθος και να υιοθετήσουμε ως θεωρητικό πλαίσιο της παρούσης μελέτης τις θεωρητικές θέσεις του Φουκώ, με βάση τις οποίες η εξουσία δεν είναι, μόνο θέμα κάποιας κυρίαρχης ομάδας ή τάξης, δεν είναι η άμεση καταστολή, ο εξαναγκασμός ή η καταπίεση των ατόμων από άλλα άτομα, μέσω του κράτους (μακρο-επίπεδο). Αλλά συχνά, οι άνθρωποι χωρίς να εξαναγκάζονται από άλλους ανθρώπους, συμμετέχουν και σε πρακτικές που διαιωνίζουν την καταπίεση (μικρο-επίπεδο). Υπό αυτήν την οπτική, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι μόνο θύματα αλλά είναι και παράγοντες εξουσίας, καθώς, συμμετέχουν ενεργά σε πρακτικές που συμβάλλουν ή ακόμα και ενισχύουν τα πρότυπα της καταπίεσης και της κυριαρχίας.

This qualitative study was carried out to investigate the aspects of teachers on Lesvos Island according to the discipline, the strategies used, the characteristics and the factors that shaped discipline during the period 1960-1980. Six biographical narrative interviews were carried out and for data analysis was used “the Content Analysis”. The empirical data showed that teachers mean to the school discipline as one directed action, which is intended to both the obedience of students to school regulations and the adoption of an established pattern of conduct in order to prepare them for their adulthood. Throughout the teacher’s speech of our sample, it is also suggested that the school discipline is inextricably linked with the punishment. The discipline strategies which were mostly used in this study during this period were the corporal punishment, in the form of physical violence, such as physical work in the school garden, written punishment or "Installation" of the learner in an unfavorable position in the class and the psychological punishment such as the removal from class or the verbal reprimand. In the findings of our research, it is noteworthy the trend of our interviewees, to justify even today the harsh physical and psychological punishments that were applied, giving them a character of moral legitimacy. This study was revealed that the educational policy, which is associated with an authoritarian educational style and subsequent school discipline, is the way for "moralizing" the emotional and physical development of students. School is perceived as the main mechanism to enforce discipline, obedience and uniformity in educational subjects. School discipline is used instrumentally as a way for ensuring the proper functioning and effectiveness of the educational process, while the teacher is a mediator between the central government and the new social subject. Our research recorded the prevalence of an authoritarian style parental controls, which demonstrates that the physical punishment was also associated with the education of children at home. The interviewees teachers harbored low expectations for the progress of unruly students from low socio-economic layers, emphasizing even the minimal parental involvement of these families, the schools’ obligations of their children. The relations between the teachers and the parents were “poor” and were characterized by a lack of cooperation on issues of management of unruly student’s behavior. Summarizing, throughout the elaboration of our empirical material, we conclude that the discipline is presented both as a means of authoritarian state power in the institution of the school, and as a means of domination and oppression of the teacher or the student's parent. This finding gave us the impetus to study in depth and to adopt as a theoretical framework of this study the theoretical positions of Foucault, by which the authority is not only a matter of a dominant group or class, not the direct repression coercion or oppression of people by other people, via the state (macro-level).But, people often without being forced by other people and they participate in practices that perpetuate oppression (micro-level). In this perspective, most people are not only victims but also agents of authority, as participate actively in practices that contribute to or even enhance the patterns of oppression and domination.