Ανήλικοι παραβάτες και σωφρονιστικά καταστήματα ανηλίκων: ποια είναι η ισχύουσα σωφρονιστική πολιτική και ποιες οι συνέπειες αυτής στους ανήλικους παραβάτες

Abstract

Η επισήμανση συγκεκριμένων εγκληματογόνων, όπως υποστηρίζεται, παραγόντων, η ύπαρξη των οποίων κατηγορείται για την ανάπτυξη και εκδήλωση εγκληματικής/παραβατικής συμπεριφοράς, χρησιμοποιείται, κατά παράδοση, προκειμένου να δηλωθεί η επικινδυνότητα συγκεκριμένων ατόμων ή ομάδων. Η αιτιοκρατική εξήγηση της παραβατικότητας, θέτοντας τα όρια ανάμεσα στην ομαλότητα και την παθογένεια, νομιμοποιεί την κατασταλτική δράση απέναντι στο οριζόμενο ως μη φυσιολογικό άτομο. Ο κοινωνικός έλεγχος, άτυπος ή τυπικός, με το συνακόλουθο περιορισμό συμπεριφορών και δράσεων, παρατηρείται έντονα σε κάθε κοινωνία, στους κόλπους της οποίας εμφανίζονται αντικρουόμενα συμφέροντα. Το συγκρουσιακό κλίμα κορυφώνεται με την εκδήλωση κοινωνικής αντίδρασης έναντι στο διαφοροποιημένο, από το σύνολο άτομο, που αντιμετωπίζεται ως απειλή, που πρέπει να περιοριστεί έως και να εξαφανιστεί. Η εν λόγω αντίδραση, ενδέχεται να επιφέρει σημαντικότατες επιπτώσεις στο άτομο, που χαρακτηρίζεται ως διαφορετικό, αφού η ετικέτα αυτή αλλοιώνει σταδιακά την αυτοεικόνα του. Η θετικιστική προσέγγιση της παραβατικότητας, παραβλέπει την παραπάνω πραγματικότητα και θέτει ως στόχο την ανα-μόρφωση του παραβάτη. Η εφαρμογή του νομικού πλαισίου της εκάστοτε κοινωνίας, ως κυριότερο μέσο έκφρασης της υφιστάμενης κοινωνικής αντίδρασης, υποστηρίζεται ότι αποσκοπεί στη «θεραπεία» του παραβάτη και όχι στην τιμωρία για το κοινωνικό κακό που προκάλεσε. Ο σωφρονιστικός περιορισμός, η έσχατη μορφή τιμωρίας, συνοδευόμενος από ειδικά προσαρμοσμένες, στην ιδιάζουσα περίπτωση των ανηλίκων και νέων παραβατών, ρυθμίσεις θεωρείται ότι δύναται να σωφρονίσει και να διαπαιδαγωγήσει το άτομο, με τέτοιο τρόπο, ώστε το ίδιο να δομήσει μια νέα φυσιολογική προσωπικότητα, απαλλαγμένη από τις παθογένειες, που πριν τη χαρακτήριζαν.