Ρύπανση από πετρελαιοειδή: μελέτη περίπτωσης: Αιγαίο Πέλαγος

Abstract

Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούν σήμερα την ανθρωπότητα. Η ρύπανση του περιβάλλοντος οφείλεται κυρίως στην τεχνολογική πρόοδο, συντελείται σε όλα τα επίπεδα, δηλαδή τόσο στην ξηρά και την θάλασσα όσο και στον αέρα και με διάφορους τρόπους. Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στη ρύπανση του θαλασσίου περιβάλλοντος από πετρελαιοειδή. Το πετρέλαιο αποτελεί μία από τις κύριες ρυπογόνες πηγές του θαλασσίου περιβάλλοντος. Υπάρχουν διάφορες πηγές εισόδου των υδρογονανθράκων του πετρελαίου στο θαλάσσιο περιβάλλον αλλά ως κύρια πηγή θεωρούνται οι διαρροές από τα πλοία. Αυτές μπορεί να αποτελούν ατυχηματική ή λειτουργική ρύπανση ανάλογα με το αίτιο από το οποίο προκλήθηκαν. Λειτουργική είναι η ρύπανση που προκαλείται από διάφορες λειτουργίες ρουτίνας των πλοίων όπως π.χ. φόρτο-εκφόρτωση, πετρέλευση κ.λ.π. Ατυχηματική ρύπανση προκαλείται από ένα ατύχημα πλοίου όπως πχ. σε περίπτωση προσάραξης, σύγκρουσης κ.λ.π. Στατιστικά οι περισσότερες διαρροές πετρελαίου προκαλούνται από τις λειτουργίες των πλοίων αλλά είναι συνήθως μικρής έκτασης. Αντιθέτως η ρύπανση που προκαλείται από θαλάσσια ατυχήματα είναι συνήθως μεγάλη σε έκταση. Το πετρέλαιο διακινείται σε μεγάλες ποσότητες παγκοσμίως εξαιτίας της πολύ υψηλής ζήτησης που υπάρχει γι’ αυτό. Το γεγονός αυτό αυξάνει τις πιθανότητες πρόκλησης ρύπανσης του θαλασσίου περιβάλλοντος από πετρελαιοειδή. Οι επιπτώσεις του πετρελαίου στο περιβάλλον είναι ποικιλόμορφες και πολύπλοκες. Μερικές εμφανίζονται αμέσως, άλλες είναι μακροχρόνιες. Επιδρούν σε διαφορετικό βαθμό τόσο στο ζωικό όσο και στο φυτικό βασίλειο της θάλασσας. Το πετρέλαιο έχει τοξική δράση και επιδρά στην αναπαραγωγή, την ανάπτυξη, την αύξηση και την συμπεριφορά των οργανισμών. Η πιο φανερή επίδραση επεισοδίων ρύπανσης από πετρέλαιο στο οικοσύστημα για την κοινή γνώμη σχετίζεται με τους θανάτους των θαλασσοπουλιών. Επιπλέον τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ιδιότητες του πετρελαίου απαιτούν και ανάλογο χειρισμό και σχεδιασμό της δράσης απορρύπανσης. Στην Ελλάδα προκειμένου να αντιμετωπισθούν τα περιστατικά ρύπανσης του θαλασσίου περιβάλλοντος και των ακτών της χώρας έχει καταρτισθεί το Εθνικό Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης (NCP- National Contingency Plan). Το σχεδιασμό και το συντονισμό τον έχει αναλάβει το Υ.Ε.Ν. (Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας) με τη συνδρομή των «συνεργαζόμενων» φορέων. Επιπλέον το Υ.Ε.Ν. έχει στη διάθεσή του τον κατάλληλο εξοπλισμό και μέσα για την αντιμετώπιση μιας ενδεχόμενης ρύπανσης. Κάποια από αυτά είναι τα απορροφητικά και προσκολλητικά υλικά, τα διασκορπιστικά χημικά καθώς και τα απορρυπαντικά σκάφη. Υπάρχουν διάφοροι μέθοδοι απορρύπανσης του θαλασσίου περιβάλλοντος. Το κόστος απορρύπανσης επίσης ποικίλει ανάλογα με το μέγεθος, το είδος της πετρελαιοκηλίδας, την τοποθεσία, τις καιρικές συνθήκες κ.α. Η έρευνα εστιάζει στη Μεσόγειο Θάλασσα και ιδιαίτερα στην περιοχή του Αιγαίου. Το Αιγαίο παρουσιάζει αυξημένη ευαισθησία σε ρύπανση από πετρελαιοειδή καθώς αποτελείται από πολλά νησιά των οποίων ο πληθυσμός εξαρτάται από την αλιεία και τον τουρισμό για να επιβιώσει. Επιπλέον στο Αιγαίο υπάρχουν πολλές περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές γεγονός το οποίο καθιστά τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης ρύπανσης από πετρελαιοειδή ιδιαίτερα σοβαρές. Την κύρια πηγή πληροφορίας αυτής της εργασίας αποτέλεσε η βάση δεδομένων του REMPEC (Regional Marine Pollution Emergency Response Centre for the Mediterranean Sea) (IMO/UNEP, 2004). Τα 376 ατυχήματα που καταγράφονται σε αυτήν έλαβαν χώρα τη χρονική περίοδο από τον Αύγουστο 1977 έως και τον Δεκέμβριο 2003 και πρόκειται για ατυχήματα που προκάλεσαν ή είναι πιθανόν να προκάλεσαν ρύπανση από πετρελαιοειδή στη Μεσόγειο θάλασσα. Με βάση αυτά τα στοιχεία έγινε προσπάθεια αναγνώρισης των τάσεων για ρύπανση στην αναφερόμενη περιοχή και η κατάληξη σε κάποια λογικά συμπεράσματα. Το μεγαλύτερο ποσοστό πετρελαίου που διέρρευσε στο Αιγαίο οφείλεται σε ατυχηματική ρύπανση και όχι σε λειτουργική. Επίσης χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι κατά την τελευταία δεκαετία ο αριθμός των ατυχημάτων είναι ιδιαίτερα αυξημένος αν και από αυτά το ποσοστό που προκάλεσε ρύπανση είναι μικρό. Γενικότερα το Βόρειο Αιγαίο παρουσιάζει αυξημένη συχνότητα ατυχημάτων πλοίων καθώς βρίσκεται πάνω στην διεθνή οδό εξόδου των δεξαμενόπλοιων από τα Δαρδανέλια προς το Αιγαίο και την Μεσόγειο.