Το εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο στο σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον

Abstract

Στην παρούσα μελέτη ορίζεται ως στόχος ο εντοπισμός και η ανάλυση χαρακτηριστικών που αποτυπώνουν επιδράσεις της ψηφιακής εποχής σε βραβευμένα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής 2004-2008 καθώς και η σύγκρισή τους με χαρακτηριστικά αντίστοιχων βιβλίων της ίδιας περιόδου που έχουν βραβευτεί με το Caldecott Medal. Με μεθοδολογικό εργαλείο ανάγνωσης που συγκροτείται στο πλαίσιο της Θεωρίας της Ριζοσπαστικής Αλλαγής (Dresang, 1999) εφαρμόζεται η τεχνική της ανάλυσης περιεχομένου σε δείγμα 23 βιβλίων και αναφορικά με τρεις άξονες που αφορούν στις αρχές της ψηφιακής εποχής διαδραστικότητα (interactivity), συνδεσιμότητα (connectivity) και πρόσβαση (access) όπως αυτές αποτυπωνονται αντίστοιχα στο γραφιστικό περιβάλλον, τις συνδέσεις με άλλα μέσα και τη θεματολογία των βιβλίων. Από την έρευνα προκύπτει ότι χαρακτηριστικά που αντιπροσωπεύουν τον όρο ‘Ριζοσπαστική Αλλαγή’ εντοπίζονται, όχι αμοιβαία αποκλειόμενα, σε ελληνικά βιβλία του δείγματος χωρίς όμως να επιτρέπουν την οριοθέτηση ενός ομογενούς σώματος ‘ριζοσπαστικών’ βιβλίων. Σε επίπεδο διαδραστικότητας (interactivity) καταγράφονται οπτικά ασυνήθιστα (visually striking) γραφιστικά συντιθέμενα από τυπογραφικούς πειραματισμούς στο λεκτικό κώδικα, ασυνήθιστες εικονογραφικές επιλογές και στενή συνεργατική σχέση λέξεων και εικόνων -η οποία όμως δεν ωθείται στα άκρα με την επικράτηση της εικονιστικής αφήγησης όπως συμβαίνει στα αμερικάνικα βιβλία. Σχετικά με τη συνδεσιμότητα (connectivity) διαπιστώνεται ότι, ενώ η λογοτεχνική διακειμενικότητα αποτελεί κοινή συνισταμένη των περισσότερων ελληνικών βιβλίων, οι συνδέσεις με τα ηλεκτρονικά μέσα είναι υποτυπώδεις. Η πλειοψηφία αντίθετα των βιβλίων που έχουν βραβευθεί με Caldecott Medal συνομιλεί με τον κινηματογράφο και αποτελεί το συνεκτικό ιστό κοινωνικών-λογοτεχνικών δικτύων που δημιουργούνται δια μέσου συνδέσεων με τον παγκόσμιο ιστό. Σε επίπεδο θεματολογίας και αναφορικά με την πρόσβαση (access) σε ‘απαγορευμένα’ μέχρι πρότινος θέματα, διαπιστώνεται σύγκλιση των ελληνικών με τα αμερικάνικα βιβλία, με τα πρώτα να εστιάζουν στην ετερότητα (σωματική, φυλετική, πολιτισμική) και τα δεύτερα σε περισσότερο ‘δύσκολες’ και πολυδιάστατες θεματικές που αφορούν στην πρόσφατη ιστορία, την τέχνη, την τεχνολογία καθώς και σε αθέατες όψεις της καθημερινότητας. Η έρευνα καταλήγει στη διαπίστωση ότι, ο εντοπισμός χαρακτηριστικών που αποτυπώνουν ψηφιακές επιδράσεις υποδεικνύει την ύπαρξη ενός μεταβαλλόμενου τοπίου στο χώρο του ελληνικού βραβευμένου εικονογραφημένου βιβλίου για παιδιά που όμως δεν περιλαμβάνει βιβλία αντιπροσωπευτικά του όρου ‘Ριζοσπαστική Αλλαγή’ σε πλαίσιο ολιστικό, όπως συμβαίνει με τα βιβλία που έχουν βραβευτεί με το Caldecott Medal.