Βιβλία τέχνης για παιδιά

Abstract

Στη σύντομη ιστορία της Παιδικής Λογοτεχνίας, αφού η διάκριση της παιδικής ηλικίας μετράει μικρή εμπειρία ζωής και πολύ μικρότερη το εικονογραφημένο έντυπο, συναντάμε τα Βιβλία Τέχνης για παιδιά. Στα βιβλία αυτά σμίγει η τέχνη του λόγου και της εικόνας, ενώ εκφράζουν από κοινού ένα παραγωγικό πλούτο εμπειριών, ιδεών και συναισθημάτων. Λογοτεχνία και Τέχνη μαζί, φτιάχνουν ένα σημειολογικό περιβάλλον με δυο διαφορετικούς κώδικες, αλλά τόσο στενούς μεταξύ τους, προκαλούν μια κοινή καλλιτεχνική συγκίνηση και δημιουργούν γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους. Με γνώμονα τα χαρακτηριστικά τους και τη χρήση τους, χαράχτηκαν με αδρές και σύντομες γραμμές οι κατηγορίες των Βιβλίων Τέχνης για παιδιά, αναλύθηκαν και παρουσιάστηκαν. Η έρευνά μας εστίασε στο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο (illustrated book) και στα εικονοκείμενα (picture book ή iconotexte). Τα καθαρά βιβλία γνώσεων (nonfiction) έχουν ως κυρίαρχο στοιχείο την επιστημονικότητα, την ακρίβεια, την εγκυρότητα, την αξιοπιστία της γνώσης. Είναι βιβλία θεματικά, με μεγάλο όγκο πληροφοριών, πολλαπλών αναγνώσεων και μπορούν να διαβαστούν αποσπασματικά. Η εικόνα αναλαμβάνει το βασικό της ρόλο ενώ η ιδιαίτερη μορφοποίηση του κειμένου (το οπτικό κείμενο) συμμετέχει στην ανάγνωση -πρόσληψη του βιβλίου και τη γνώση. Σε ένα παράλληλο άξονα κινούνται και τα βιβλία γνώσεων με δραστηριότητες, που υποστηρίζουν τη γνώση με ένα παιγνιώδη και ψυχαγωγικό τρόπο. Η τρίτη ομάδα των Βιβλίων Τέχνης αφορά εκείνα τα βιβλία που αναπτύσσονται μέσα σε ένα διηγηματικό πλαίσιο, σε μια φανταστική ιστορία ακολουθώντας τις νέες τεχνικές της μυθοπλασίας. Πρόκειται , τα λογοτεχνικά βιβλία (fiction). Τα βιβλία αυτά δίνουν ιδιαίτερη ευχαρίστηση στα παιδιά, εγγείρουν συναισθήματα προκαλούν αισθητική απόλαυση. Οι αφηγηματικές τακτικές οξύνουν τη φαντασία τους, ενώ παράλληλα καλλιεργούν τη κριτική σκέψη. Τις περισσότερες φορές δε γίνεται ορατή η ψηλάφηση των χαρακτηριστικών που διαθέτουν ως πραγματογνωστικά βιβλία από τον ανυποψίαστο αναγνώστη. Οι βιογραφίες αποκτούν καινούριες εκφραστικές δυνατότητες και έναν ανανεωτικό αέρα που αποδυναμώνει επιδέξια τα όρια που ορίζουν τις ταυτότητες των λογοτεχνικών ειδών. Ο καινούριος μυθοπλαστικός άνεμος που φυσά αρνείται την ακινησία του τετελεσμένου. Μεταποιεί το χώρο των πραγματογνωστικών βιβλίων και αποδίδει στον ζωγράφο μια λογοτεχνική υπόσταση μεταλλάσσοντάς τον από ιστορικό-πραγματικό πρόσωπο σε φανταστικό. Στην τελευταία κατηγορία διερευνήθηκαν αποσπασματικά βιβλία της σύγχρονης παιδικής λογοτεχνίας με εμφανείς εικονογραφικές επιρροές από παλαιότερους εικονογράφους καθώς και με έμμεσες καλλιτεχνικές επιρροές από τα αισθητικά κινήματα και από την Τέχνη, στην συνολική της διάσταση. Στην εικονογράφησή τους παρατηρούνται εικόνες ή οπτικά σπαράγματα δανεισμένα από έργα τέχνης. Τα οπτικά σπαράγματα φανερώνουν μια οργανική εξάρτηση από διάφορα άλλα πολιτιστικά πεδία, και προσδίδουν στο βιβλίο μια μεταφορική σημαντικότητα και ερμηνεία. Η αποκρυπτογράφησή τους πολλές φορές παίρνει τη μορφή υπαινιγμών, παρωδεί, σχολιάζει, αποκαλύπτει φανερά ή κρυμμένα μηνύματα, παθητική και ενεργητική ιδεολογία. Η τεχνική αυτή βασίζεται στην έννοια της διακειμενικότητας (intertextuality) ή διεικονικότητας (intericônicité), φαινόμενο που αποτελεί σήμερα ένα από τα κύρια κριτικά εργαλεία στις λογοτεχνικές μελέτες και ενσαρκώνει την ανανέωση της κριτικής σκέψης. Στο σύγχρονο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο το εικονιστικό αυτό πλέγμα, η γόνιμη συλλειτουργία παλαιών και νέων εικόνων αναπτύσσει μια πολυσχιδή και ενδιαφέρουσα ρητορική και τονίζει ότι δεν υπάρχουν στεγανά στα βιβλία τέχνης για παιδιά και ότι πολλά εικονογραφημένα βιβλία μπορεί να είναι «εν δυνάμει» βιβλία τέχνης. Τα βιβλία τέχνης για παιδιά είναι ίσως το μοναδικό είδος μέσα στον ευρύτερο χώρο του παιδικού βιβλίου, που παρόλη την ποικιλομορφία του, κρατά σταθερά υψηλή ποιότητα, καταξιώνεται αισθητικά, προβάλλει αισθητική απόλαυση και διανοητικές προκλήσεις. Ο νεαρός αναγνώστης που κάνει ωτοστόπ στο όχημα του ζωγράφου, όταν αναχωρεί, δραπετεύει στο νέο κόσμο κουβαλώντας στις αποσκευές του νέα πολιτιστικά αγαθά και εφόδια που απέκτησε για το ταξίδι προς την ενηλικίωσή του, χωρίς να σκοτώνει τον φαντασιακό αυθορμητισμό του.