Αναπαραστάσεις κοινωνικών και εξουσιαστικών σχέσεων στη λαϊκή παραμυθολογία της Ηπείρου

Abstract

Περίληψη Η παρούσα εργασία πραγματεύεται το πολύπλευρο ζήτημα των κοινωνικών και εξουσιαστικών σχέσεων έτσι όπως αυτές διαμορφώνονται στον κόσμο του λαϊκού παραμυθιού. Ειδικότερα εξετάζει εννιά μορφές σχέσεων καθώς και τον τρόπο που αυτές περιπλέκονται και λειτουργούν σε κείμενα από την αγροτική περιοχή της Ηπείρου. Δηλαδή μελετά υπό την οπτική του φύλου τις κυριότερες σχέσεις που εμφανίζονται στο σύστημα συγγένειας και αφορούν σχέσεις γονέων – παιδιών, σχέσεις ομόφυλων και ετερόφυλων αδερφών, σχέσεις νύφης – πεθεράς καθώς και τις ερωτικές σχέσεις που εστιάζουν στη συνύπαρξη των δυο φύλων πριν και μετά το γάμο. Το δείγμα της έρευνας συνιστούν 31 παραμύθια από τον ηπειρωτικό χώρο που παρουσιάζουν τη θέση της γυναίκας στον ενδο-οικογενειακό και εξω-οικογενειακό βίο, όπως επίσης την άνιση παρουσία της σ’ αυτούς. Η ανάλυση των δεδομένων βασίστηκε στη μέθοδο της ανάλυσης περιεχομένου. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας οι εξουσιαστικές σχέσεις και ο καταμερισμός ρόλων ανάμεσα στα φύλα διαμορφώνονται από την επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος και των τοπικών και ιστορικών συνθηκών. Οι ρόλοι και οι πράξεις των ηρώων και ηρωίδων είναι συγκεκριμένοι και τα άτομα σπάνια αποκλίνουν από αυτούς. Οι ηρωίδες ενώ κατέχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στα παραμύθια χαρακτηρίζονται εν τούτοις από παθητικότητα, ανέχεια και απραξία. Οι σχέσεις ανδρών – γυναικών είναι σχέσεις κυρίαρχου και κυριαρχούμενου αντίστοιχα. Οι γυναίκες είναι υποτελείς και εξαρτώνται πάντα από κάποιον άντρα (σύζυγο, πατέρα, αδερφό). Το άμεσο συγγενικό και κοινωνικό περιβάλλον τις αντιλαμβάνεται ως κατώτερες ενώ συχνά χρησιμοποιούνται ως αντικείμενα προς πώληση ή ανταλλαγή στις συναλλαγές μεταξύ ανδρών. Η δράση τους περιορίζεται στον οριοθετημένο χώρο του σπιτιού ενώ οι σχέσεις τους με τα ετερόφυλα μέλη της οικογένειας είναι τυπικές. Η παρούσα έρευνα έρχεται να τονίσει ότι οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα για τις σχέσεις των ατόμων εντοπίζονται και στα παραμύθια. Επηρεάζουν τις συνειδήσεις των αναγνωστών/στριών τους, διαιωνίζουν πατριαρχικά πρότυπα ενώ δρουν ανασταλτικά στη δημιουργία μιας κοινωνίας ισότητας και στην παγίωση σχέσεων αλληλοαποδοχής και αλληλοκατανόησης ανάμεσα στα φύλα.

Abstract The present dissertation treats the multifaceted issue of social and dominating relationships and how those are shaped within the world of popular fairy tales. More specifically, it delves into nine forms of relations, as well as into the means by which the said forms become perplexed and function in texts deriving from the rural area of Epirus. Namely, from the viewpoint of gender, it looks into the prevalent relations that come into view within the kinship system and refer to the “parents – children” relationships, relations between brothers and sisters of the same or opposite sex, relationships between daughter-in-law to mother-in-law, as well as the love relationships that focus on the coexistence of the two sexes prior and after the marriage. The sample of the study consists of 31 fairy-tales from the region of Epirus that illustrate the status of women in the domestic and extra-familial lives, as well as their unjust presence regarding the aforementioned lives. The data analysis was based on the method of content analysis, namely, the quantitative method. According to the findings of the research, the dominance relationships and the assignment of roles between the two sexes are molded through the influence not only of the social environment, but also both of the regional and historical conditions. The roles and the actions performed by the heroes and the heroines are specific and the individuals seldom deviate from the former ones. Particularly, although, in fairy-tales, the leading part is occupied by the heroines, yet they are characterized by passiveness, intolerance and idleness. In fact, the men-women relationships are the kind of relationship between dominant and dominated, ruler-ruled respectively. Women are subordinate and are always dependent on a man (husband, father, brother). In the immediate kindred and social environment, women are conceived as inferior, given the fact that they are often put up as objects for sale or exchange in transactions between/among men. Women’s action is confined within the delimited space of their house, whereas their relationships with the family members of the opposite sex are formal. The present research intends to lay an emphasis on the fact that prejudices and stereotypes concerning the relationships among the individuals are also to be detected in fairy-tales. The former ones affect the readers’ conscience, of both sexes, perpetuate patriarchal stereotypes, while, in the meantime, they have a suspending effect on the creation of a society of equality and on the consolidation of relationships inspired by mutual acceptance and understanding between the two sexes.