Αμφισημία και οργανωσιακή κουλτούρα : λειτουργίες, περιορισμοί, δυνατότητες

Abstract

Αφετηρία για την επιλογή του θέματος της παρούσας εργασίας αποτελεί η βιωματική διαπίστωση της ενυπάρχουσας έντασης και συγκρουσιακότητας που χαρακτηρίζει τη δομή των σύγχρονων οργανισμών. Ο φαινομενικά αναπόδραστος χαρακτήρας τέτοιων αντιφάσεων, λαμβάνει την μορφή του ‘μη αναμενόμενου’, την γριφώδη μορφή ενός αινίγματος, ή αλλιώς ενός παραδόξου, και ωθεί στην ανάγκη για φιλοσοφική διερεύνηση. Αλλά η αξίωση για φιλοσοφική διαπραγμάτευση στο πεδίο των οργανισμών μας αναγκάζει να αναζητήσουμε ένα γενικό θεωρητικό σχήμα, ένα αφηρημένο μοντέλο ή έννοια που μπορεί να συλλαμβάνει και να αποτυπώνει το κοινό υπόβαθρο των αντιφάσεων της οργανωσιακής πραγματικότητας, και γι’ αυτό το λόγο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανάλυσή τους. Επιπλέον, αν απαιτείτο από ένα τέτοιο θεωρητικό εργαλείο να είναι σε θέση να χρησιμοποιηθεί για την μελέτη της οργανωσιακής κουλτούρας, θα έπρεπε, παράλληλα, να συνιστά μια κοινή και αναγκαία ιδιότητα που χαρακτηρίζει όλες τις συμβολικές μορφές έκφρασης και επικοινωνίας των μελών μιας οργανωσιακής κοινότητας (λ.χ. γλώσσα, τέχνες, συμβολισμοί, οργανωσιακές ιστορίες, μεταφορές, αξίες, οργανωσιακοί ‘μύθοι’, τελετουργίες, κτλ). Η κεντρική ερευνητική υπόθεση αυτής της εργασίας είναι ότι μια ιδέα που ενυπάρχει πίσω από τις ποικίλες εκφάνσεις της αντιφατικής ή ‘παράδοξης’ οργανωσιακής πραγματικότητας και που μπορεί να λειτουργήσει ως ερμηνευτικός μίτος ή ως κώδικας αποκρυπτογράφησης μέσα στο χάος και την ‘ακατανοησία’ των σύγχρονων οργανισμών, είναι η έννοια της αμφισημίας. Ο κύριος σκοπός αυτής της εργασίας είναι το να διερευνήσει το γιατί κρίνεται σκόπιμο να χρησιμοποιήσουμε την έννοια της αμφισημίας ως εργαλείου για την μελέτη και την ανάλυση της οργανωσιακής κουλτούρας, ή ως προοπτικής και ‘φακού θέασης’ μέσα από τον οποίο μπορούμε να κατανοήσουμε, να διακρίνουμε, να αναλύσουμε, να περιγράψουμε, να συνθέσουμε, ακόμα και να μετασχηματίσουμε στοιχεία της οργανωσιακής κουλτούρας. Η λογική πορεία της διερεύνησης διαρθρώνεται γύρω από κάποια σημεία, τα οποία συνιστούν ενδιάμεσους σταθμούς του ερευνητικού συλλογισμού, και μπορούν να συνοψισθούν στις εξής προτάσεις. Το πρώτο σημείο αφορά στην διερεύνηση του ιδεολογικού πλαισίου, το οποίο κρίνεται κατάλληλο για την προσέγγιση της έννοιας της αμφισημίας. Συγκεκριμένα, για την προσέγγιση αυτής της έννοιας επιλέγεται ως ερμηνευτικό σχήμα το δίπολο εννοιών σαφήνεια - αμφισημία, το οποίο εξετάζεται κάτω από την οπτική της αντιπαράθεσης των δυο αντίρροπων ρευμάτων του ορθολογισμού και του μεταμοντερνισμού, στην ιστορική τους διαδρομή. Ο δεύτερος βασικός στόχος της επιχειρηματολογίας είναι η προσέγγιση της αμφισημίας, με χρησιμοποίηση εννοιών και εργαλείων από πλαίσιο του μεταμοντερνισμού, και ιδιαίτερα μέσα από την ανάλυση της σχέσης της γλώσσας με την πραγματικότητα. Ο τρίτος βασικός στόχος της εργασίας είναι η διερεύνηση της σχέσης της αμφισημίας με την έννοια της οργάνωσης, η οποία επιχειρείται μέσα από την εξέταση του ρόλου που διαδραματίζει η επικοινωνία στους οργανισμούς. Ο τέταρτος και τελικός στόχος της επιχειρηματολογίας, επιδιώκει να αναδείξει δυνατότητες που προσφέρει η επίγνωση και η συνειδητή χρήση της αμφισημίας, όσον αφορά την κατανόηση, αλλά και τον ‘μετασχηματισμό’ της οργανωσιακής κουλτούρας.

The starting point for choosing the topic of this thesis is an intuitive experience of some inherent tension or pervasive inconsistency that characterises the structure of modern organizations. The seemingly inexorable nature of such contradictions seems almost 'unexpected' and takes the cryptic form of a riddle, or else a paradox that urges to philosophical investigation. But the claim for philosophical inquiry into the field of organizations, forces us to search for a general theoretical frame; an abstract model or a concept that captures and reflects the common background of those contradictions immanent in organizational reality. For this reason, this shared concept could be also used as a tool for the analysis of those conflicts or contradictions. In addition, if required by such a theoretical tool to be able to be used for the study of organizational reality or organizational culture, it should, at the same time, constitute a common and necessary property that characterizes all forms of symbolic expression and communication between the members of an organizational community (for example language, arts, symbolism, organizational stories, myths, rituals, values, metaphors etc.).The main research hypothesis of this work is that the concept of ambiguity is an idea which lies under the surface and the varied facets of contradictory or even 'paradoxical' organizational reality and, for that reason, ambiguity can function as decryption code into the chaos and the ‘incomprehensibility' of modern organizations. The main purpose of this paper is to interrogate why it is appropriate to use the concept of ambiguity as a tool for the study and the analysis of organizational culture, or, as perspective or 'lens' through which we can understand, detect, describe, analyze, integrate, or even transform elements of organizational culture.The logical course of our examination is structured around some points, which function as intermediate stations of the reasoning, and can be summarized in the following propositions. At the beginning of our inquiry, we attempt to study the ideological framework that seems appropriate in order to approach the concept of ambiguity. More specific, we attempt to elucidate the meaning of ambiguity, by using as hermeneutic dipole the concepts of clarity and ambiguity. Both of these concepts are further examined in the light of confrontation between two opposing movements: the stream of rationalism and that of postmodernism, in their historical development. The second main objective of the whole argument is an attempt to define the concept of ambiguity, by using concepts and tools from the framework of postmodernism, and especially through the analysis of the relationship between language and reality. The third main objective of this paper is to investigate the relationship of ambiguity with the concept of organization in general, by examining the role of communication in organizations. The fourth and final goal of this thesis, is to reveal the promises offered by the conscious and deliberate use of ambiguity, in understanding, but also in ‘transforming' organizational culture.