Αναπαραστάσεις της απριλιανής δικτατορίας μέσα από τις γελοιογραφίες της ελεύθερης ελλάδας

Abstract

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΠΡΙΛΙΑΝΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Στην παρούσα εργασία εξετάζουμε πως οι γελοιογραφίες της Ελεύθερης Ελλάδας αναπαριστούν την ελληνική πραγματικότητα στην εποχή της Απριλιανής δικτατορίας. Το ερώτημα στο οποίο απαντάμε είναι πώς αποτυπώνεται η δικτατορία του Παπαδόπουλου και στη συνέχεια του Ιωαννίδη στις γελοιογραφίες και πως τοποθετείται το σκίτσο, ως σύνολο οπτικών πρακτικών, στο ιστορικό πλαίσιο. Αφετηρία των γελοιογράφων για την παραγωγή και την δημοσίευση των σκίτσων στάθηκε ο παλμός της εποχής και η ανάγκη της κοινής γνώμης να ξεσηκωθεί και να εναντιωθεί κατά της χούντας. Οι γελοιογραφίες της Ελεύθερης Ελλάδας ήταν προϊόντα της πολιτισμικής καταπίεσης της ελευθερίας της έκφρασης και της αστυνόμευσης της παραγωγής, της σύλληψης και της συντήρησης της αλήθειας˙ ενώ θεωρήθηκαν ως δείγματα ελευθερίας, ως υπερασπιστές της δημοκρατίας και ως είδος αντίστασης παρουσιάζοντας στο κοινό όσα δεν μπορούσαν να ειπωθούν λόγω της επιβληθήσας λογοκρισίας. Γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο θεωρούνται πολύτιμη πηγή, επειδή δημιουργήθηκαν σε περίοδο όπου όλες οι ελεύθερες μορφές έκφρασης λογοκρίνονταν. Επιπλέον υποδήλωναν πειστικά και απλοϊκά την καθεστηκυία τάξη του χουντικού καθεστώτος, μέσα όμως από τα συγκαλυμμένα και κωδικοποιημένα μηνύματά τους. Μέσα από τα σκίτσα εικόνες προσημειωμένες και διαμεσολαβημένες από τους γελοιογράφους, η πολιτική των δικτατόρων οπτικοποιήθηκε, εκτέθηκε, συντέθηκε, απαξιώθηκε, γελοιοποιήθηκε, καταγγέλθηκε και καταδικάστηκε. Συγκεκριμένες πολιτικές του καθεστώτος φωτίστηκαν σε αντίθεση με τη φίμωση των διαφορετικών φωνών. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας αρχικά παρουσιάζουμε τις απαρχές της γελοιογραφίας στον ευρωπαϊκό και στο ελληνικό χώρο, τον ρόλο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και ψυχαγωγίας ως μέσα προπαγάνδας και προέκτασης της πολιτικής του χουντικού καθεστώτος. Στην συνέχεια προσεγγίζουμε τις γελοιογραφίες μέσα από την οπτική των Visual Studies, ενώ η επεξεργασία και η ανάλυση των σκίτσων πραγματοποιείται κάτω από δύο άξονες: α) τα εξωτερικά στοιχεία των γελοιογραφιών και β) τα οπτικά μοτίβα που σχετίζονται με τα θέματα των σκίτσων. Οι γελοιογραφίες της Ελεύθερης Ελλάδας αποκαλύπτουν μια πλευρά του πολιτισμού που δεν μπορούμε να την βρούμε στα επίσημα υπομνήματα, στα έγγραφα, στις δημόσιες ομιλίες, στα ημερολόγια, στα κύρια άρθρα των εφημερίδων ή σε οποιαδήποτε άλλη πηγή ενώ παρέχουν και πρόσβαση στις αντιδράσεις της κοινής γνώμης. Μέχρι τώρα η ιστορία της Απριλιανής δικτατορίας επικεντρωνόταν στην παρουσίαση της πολιτικής των συνταγματαρχών και στην αντίσταση των φοιτητών και της εργατικής τάξης. Με την αποκωδικοποίηση και την ερμηνεία των σκίτσων ερχόμαστε να μελετήσουμε την συναισθηματική ιστορία μιας νέας πράξης αντίστασης. Και αν το γέλιο δεν είναι αρμόζων αντικείμενο της ιστοριογραφίας, το νομιμοποιούμε γιατί εκφράζει τα συναισθήματα των γελοιογράφων και της κοινής γνώμης για το χουντικό καθεστώς και είναι αποτέλεσμα της δυσφορίας απέναντι στο στρατιωτικό ζυγό που τους είχε επιβληθεί. Πρόσωπα και γεγονότα, σβησμένα και σχεδόν ξεχασμένα, από την πάροδο του χρόνου, ξαναζωντανεύουν μέσα από τις γελοιογραφίες της Ελεύθερης Ελλάδας. Γαλάτεια Γερακιανάκη Μάιος 2008