Το ελληνικό γλωσσικό ζήτημα στον 19ο και στις αρχές του 20ου μέσα από τις πολιτικές και τις εθνικές του διαστάσεις: το περιοδικό "Τα Πάτρια" και ο Γ.Χατζιδάκις

Abstract

Eλληνικόν έθνος ονοµάζονται όλοι οι άνθρωποι, όσοι οµιλούσι την Eλληνικήν γλώσσαν, ως ιδίαν αυτών γλώσσαν, έγραφε το 1853 ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Είναι γνωστό ότι η γλώσσα ως µείζον κριτήριο του εθνικού προσδιορισµού, ως διαγνωστικόν σηµείον της ιδιοπροσωπείας όπως υποστήριζε και ο Σπ.Ζαµπέλιος, αποτελούσε µάλλον τον κανόνα, αν κρίνει κανείς από τους ευρωπαϊκούς εθνικισµούς του 19ου αιώνα. Στην περίπτωση των βαλκανικών εθνικισµών, επειδή η πλειοψηφία των εθνοτικών οµάδων ήταν λαοί οµόδοξοι, η γλώσσα αποτέλεσε ουσιαστικό κριτήριο διαχωρισµού δικαιολογώντας, µε τρόπο πασιφανή, την άρρηκτη σύνδεση γλώσσας και έθνους. Στην περίπτωση της Ελλάδας, από πολύ νωρίς λοιπόν, το ζήτηµα της εθνικής γλώσσας αναδείχτηκε σε ένα θέµα που άπτονταν ποικίλων εκφάνσεων της ζωής: ήταν πρόβληµα πολιτισµικό, ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό. Το νεαρό κράτος έπρεπε να αποδείξει στην δύσπιστη Ευρώπη ότι είναι αντάξιο του ένδοξου κλασικού παρελθόντος και ότι οι Έλληνες είναι άξιοι κληρονόµοι αυτού. Δεδοµένου λοιπόν ότι η καθαρεύουσα ήταν ανέκαθεν επιφορτισµένη ιδεολογικά µε ποικίλους συµβολισµούς, οι οποίοι αφορούσαν κυρίως την σύνδεση του παρελθόντος µε το παρόν, αλλά και την Εκκλησία, κατά τον 19ο αιώνα επιλέχθηκε ως γλώσσα της εκπαίδευσης, της νοµοθεσίας, της διοίκησης και της Εκκλησίας, προκειµένου να λειτουργήσει συνεκτικά στο πλαίσιο του ελληνικού έθνους – κράτους. Από εδώ και πέρα η γενική τάση δεν είναι άλλη παρά µία διαρκής απόπειρα εξαρχαϊσµού της γλώσσας ( π.β. Π. Σούτσου, Νέα Σχολή του γραφοµένου λόγου, 1853) αλλά και µία εµµονή για τον καθαρισµό της γλώσσας, µε την διαγραφή ή αντικατάσταση ξενικών τύπων, τουρκικών, αρβανίτικων, ιταλικών και άλλων βαρβαρικών προσµίξεων. Η ρήξη και ο διχασµός θα επέλθει στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού όταν εντοπίζεται και η πρώτη εµφάνιση των δηµοτικιστών κυρίως µετά από την συγγραφή του βιβλίου Το Ταξίδι µου από τον Γ. Ψυχάρη. Ο δηµοτικισ'B5ός, γρήγορα αποκτάει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα τον καταστήσουν κίνηµα µαζικό και οι υποστηρικτές του θα απαιτήσουν την καθιέρωση της δηµοτικής τόσο ως εθνική γλώσσα, όσο και ως γλώσσα της εκπαίδευσης, προκειµένου να καταστεί ένα µέσο εθνικής οµογενοποίησης. Η σύγκρουση ανάµεσα στις δύο οµάδες στα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα είναι τόσο σφοδρή, ώστε να συµπεριλάβει ακόµα και ανθρώπινα θύµατα, όπως στην περίπτωση των αντιδράσεων για την µετάφραση του Ευαγγελίου στην δηµοτική. Τόσο η καθαρεύουσα όσο και η δηµοτική θα επιφορτιστούν, µέσα από την σύγκρουση αυτή, µε νέους συµβολισµούς που θα διατηρηθούν για πολλά χρόνια: Για τους δηµοτικιστές η καθαρεύουσα θα είναι η γλώσσα της συντήρησης που δεν εκπροσωπεύει το πνεύµα της προόδου ούτε την βούληση του λαού, ενώ αντίθετα, για τους υποστηρικτές της καθαρεύουσας η δηµοτική θα είναι µία γλώσσα αιρετική, «µαλλιαρή» και χυδαία η οποία θα ταυτιστεί µε την αθεΐα και την κοινωνική ταραχή. Στην συγκεκριµένη εργασία, η οποία αποτελεί µεταπτυχιακή διατριβή στο πλαίσιο του Μ.Π.Σ. Κοινωνικής και Ιστορικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, θα επιχειρηθεί η παρουσίαση αυτής της σύγκρουσης, όπως αυτή αναπτύχθηκε σε συνάρτηση µε τις εθνικές διεκδικήσεις και τις πολιτικές επιλογές της εποχής. Η εξέταση αυτή θα γίνει έχοντας ως βάση τόσο την σχετική επιστηµονική βιβλιογραφία, όσο και πρωτογενείς πηγές (Το Ταξίδι µου ή Τα Είδωλα) και µάλιστα στο δεύτερο µέρος, κύρια πηγή θα είναι το περιοδικό Τα Πάτρια. Μέσα από την αξιοποίηση του συγκεκριµένου περιοδικού, θα γίνει απόπειρα να σκιαγραφηθεί το επιστηµονικό «εγώ», ενός από τους κυριότερους συντελεστές της συντακτικής οµάδας, του πατέρα της ελληνικής Γλωσσολογίας, Γ. Ν. Χατζιδάκι.