Χώροι παιδιών: η παιδική ηλικία μέσα από τις αντιλήψεις για το χώρο

Abstract

Ειδικά σχεδιασμένοι χώροι χωρίζουν (στη δική μας κοινωνία) τα παιδιά από το υπόλοιπο της εκάστοτε ομάδας. Παιδικά δωμάτια ξεχωρίζουν σήμερα σε όλα ανεξαιρέτως τα σπίτια. «Ασφαλείς» για τα παιδιά χώροι λειτουργούν και τα αναλαμβάνουν με σκοπό να τα προστατεύσουν. Φυσικά όρια, ηθικά, γνωστικά περιβάλλουν τις κινήσεις των παιδιών. «Στημένα από την γεροντοκρατική ηγεμονία και αστυνομευμένα μέσω της πειθαρχίας, τα όρια αυτά νομιμοποιούνται μέσω της ιδεολογίας της φροντίδας, της προστασίας και της ιδιωτικότητας» (James, Jenks & Prout, 1998). Πώς επηρεάζουν, λοιπόν και νοηματοδοτούν την παιδική ηλικία αυτές οι χωρικές διευθετήσεις; Πώς ο χώρος τυποποιεί και δομεί τις δραστηριότητες και την κοινωνική ζωή των παιδιών, διαμορφώνοντας γι'αυτά την ιδιαίτερη ερμηνεία του να είναι παιδί; Με ποια μοντέλα παιδικής ηλικίας έρχονται τα παιδιά σε επαφή καθώς κινούνται από το σπίτι στο σχολείο, στο δρόμο ή μέσα στο σπίτι τους; Αλλά και τα παιδιά δομούν, δίνουν νόημα και αξία στους χώρους που κινούνται. Η χρήση των χώρων από τα ίδια ρίχνει φως στα μοντέλα των σχέσεων και στις κοινωνικές δυνατότητες που βρίσκονται στο πεδίο πρόσβασής τους. Πώς τα παιδιά κατασκευάζουν τις γεωγραφίες των κινήσεών τους; Ποιές χωρικές διατάξεις του εμπειρικού τους κόσμου επιλέγουν τα ίδια κατά τη διαχείριση των σχέσεων τους και ποιές συμβολικές κατασκευές αναπτύσσουν στη δράση τους; Στην παρούσα εργασία εξετάζεται τι έχει να προσφέρει η μελέτη του χώρου στην ερεύνα για τη 'φύση' και την εμπειρία της παιδικής ηλικίας και επιπλέον, τι θα μπορούσαν να προσφέρουν από την πλευρά τους ίσως, αυτές οι μελέτες της παιδικής ηλικίας σε μια θεωρητική κατανόηση της κοινωνικής σημασίας του χώρου. Η ερεύνα έδειξε ότι οι διάφοροι λόγοι (κυρίαρχοι, των παιδιών) ταξινομούν την παιδική ηλικία στον ‘ιδιωτικό’ κόσμο του σπιτιού, της οικογένειας και της φροντίδας. Η λειτουργία της τάξης αυτής γίνεται ακόμα πιο φανερή όταν παραβιάζονται οι κανόνες και τα παιδιά γίνονται πιο 'ικανά', αμελώντας τη θέση τους ως 'εξαρτημένα' όντα, όταν για παράδειγμα διεκδικούν πιο αυτόνομα τη χρήση των δρόμων. Παρακολούθησα στην εργασία πώς τα παιδιά είναι ταυτόχρονα και επιθυμητά και ανεπιθύμητα από συγκεκριμένους χώρους. Διέκρινα τάξεις ενδυνάμωσης του παιδιού ως προσώπου και αναγνώρισης της αυτονομίας του με διαφοροποίηση και εξατομίκευση, αλλά από την άλλη παρατηρήθηκε η ενίσχυση πρακτικών επιτήρησης και έλεγχου, ο περιορισμός της αυτονομίας, η επιβολή κανονιστικών προτύπων. Το ‘καθεστώς’ στο οποίο φάνηκε να εμπλέκεται η παιδική ηλικία και οι θεσμοθετημένες πρακτικές που έχουν ακολουθήσει, οργανώνουν για την κοινωνική κατηγορία των παιδιών συγκεκριμένες <<τοπο-θετήσεις>>, από τις οποίες είναι υποχρεωμένα να συμμετάσχουν στην καθημερινή κοινωνική ζωή. Μέσα από αυτή τη συμμετοχή και τις μετακινήσεις τους τα παιδιά αποκτούν ένα συγκεκριμένο φάσμα εμπειριών και γνώσης σχετικά με τις σχέσεις εντός των οποίων ζουν.