Από τζαμιά, μνημεία : τα οθωμανικά τεμένη ως "εθνική κληρονομιά". Η περίπτωση του Γενί Τζαμί της Μυτιλήνης

Abstract

Το Γενί Τζαμί είναι το μεγαλύτερο οθωμανικό τέμενος της Μυτιλήνης. Ως τη δεκαετία του 1950 οπότε κηρύχθηκε αρχικά διατηρητέο ιστορικό μνημείο, είχαν καθαιρεθεί τα χαρακτηριστικότερά του τμήματα και στοιχεία. Έκτοτε παρέμεινε ερειπωμένο και κενό, αποκηρύχθηκε ως μνημείο και αναμνημειοποίηθηκε το 1985. Αφού αναστάλθηκε η απόφαση κατεδάφισής του που είχε λάβει το τοπικό δημοτικό συμβούλιο το 1971 μετά από αντιδράσεις επώνυμων πολιτών στον τοπικό Τύπο, οι μεταπολιτευτικές τοπικές αρχές επιχείρησαν να το αναστηλώσουν. Η απόφαση τους να προχωρήσουν σε εργασίες στερέωσης το 1993 ακολουθήθηκε όμως από αντιδράσεις του τοπικού Τύπου και πολιτών, με αποτέλεσμα να πραγματοποιηθούν μόνο κάποιες απαραίτητες επεμβάσεις το 2001. Μέσα από την ανάλυση της ρητορικής των δημόσιων αντιπαραθέσεων για τη διαχείριση του κτιρίου, διερευνείται η συγκρότηση της δημόσιας μνήμης με αναφορά στο Γενί Τζαμί σε τοπικό επίπεδο και χαρτογραφείται η σχέση της με την εθνική δημόσια μνήμη. Επίσημες ιστορικές αφηγήσεις, εθνικές μνήμες, πιο ανεπίσημες, τοπικές προφορικές ιστορίες, ο λόγος των ειδικών για το κτίριο, και η ίδια η υλικότητα και η μορφή του αλληλεπιδρούν στη συγκρότηση της τοπικής δημόσιας μνήμης.Η μελέτη περίπτωσης του Γενί Τζαμί επιχειρείται να εγγραφεί στο ευρύτερο ζήτημα της ένταξης των οθωμανικών τεμένων στην εθνική πολιτιστική κληρονομιά στην Ελλάδα και της αποδοχής της ιστορικής κληρονομιάς της οθωμανικής αυτοκρατορίας από τα μετα-οθωμανικά κράτη. Η ιστορία του Γενί Τζαμί υποδεικνύει ότι τα οθωμανικά τεμένη μπορεί να αποτελούν μια "αμφίθυμη" κληρονομιά, στο βαθμό που δεν κατορθώνεται ούτε να ανασυγκροτηθεί πολιτισμικά ως τόπος της εθνικής ή παγκόσμιας κληρονομιάς και να διατηρηθεί, ούτε όμως να διαγραφεί, καθώς φέρει χαρακτηριστικά που μπορούν να το καταστήσουν μνημείο ή τμήμα μιας τοπικής, οικείας κληρονομιάς και παράδοσης. Οι εννοιολογήσεις των κατηγοριών που οργανώνουν την εθνική μνήμη, όπως «μνημείο» και «κληρονομιά», από τον επίσημο λόγο, μπορούν ωστόσο να ανανοηματοδοτούνται επιλεκτικά και να χρησιμοποιούνται στις ρητορικές των ανθρώπων με στόχο την αποκατάσταση χώρων οι οποίοι έχουν περιθωριοποιηθεί στις επίσημες και ευρείας διάδοσης αναπαραστάσεις του παρελθόντος.

Yeni Cami is the central Ottoman mosque of Mytilene. It has been initially designated a historical monument in the mid-50's, when its most characteristic structural parts and features had already been demolished. It has remained in a dilapidated and empty state henceforward, the preservation order being suspended and eventually reactivated in 1985. The local municipal council's decision to proceed to its total demolition in 1971 met with local intellectuals' protests through the local Press. The post-dictatorship local authorities undertook an effort to preserve the building, however their decision to pursue restoration works in 1993 was followed by protests from the local Press and citizens and only necessary repairs were carried out in 2001.The negotiations on public memory with Yeni Cami as a point of reference on a local level and their relationship to public memory on a national level are researched through the rhetoric of the public controversies surrounding the management of the building. Official historical narratives, national memories, unofficial and local oral narratives, the specialist's discourse on the building and its very materiality and form intersect and interact in the formation of its public memory on a local level.The observations resulting from the case study of Yeni Cami are situated in the wider context of negotiating the historical legacy of the Ottoman empire in post-Ottoman states and integrating the Ottoman mosques in the Greek national cultural Heritage. The controversies around Yeni Cami suggest that Ottoman mosques may constitute an "ambivalent" heritage in Greece. The relative failure to culturally rehabilitate the building as a locus of national or international heritage results in a reluctance to preserve it while the fact that it bears certain resemblances to monuments and could be considered part of a local, intimate heritage and tradition leads to a reluctance to totally erase it. The content of discursive categories organising national memory, such as "monument" and "heritage" in the official discourse can however be selectively reinterpreted and utilised as a rhetorical device by people that aim to rehabilitate places which have been marginalised in the official and popular representations of the past.