Η διένεξη για την ονομασία της Δημοκρατίας της Μακεδονίας μέσα από τις στήλες των αναγνωστών του αθηναϊκού τύπου (1991-1995 & 2004-2005)

Abstract

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, και ενώ το ‘μακεδονικό ζήτημα’ είναι άγνωστο ή ξεχασμένο για την πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας, επανέρχεται ορμητικά στο προσκήνιο της δημόσιας συζήτησης. Η αξίωση του γειτονικού κράτους, μετά από δημοψήφισμα των κατοίκων του, να ανεξαρτητοποιηθεί από την, καταρρέουσα πλέον, Ομοσπονδιακή Γιουγκοσλαβία και να πάρει το όνομα, Δημοκρατία της Μακεδονίας προέβαλλε ως πρόκληση και εθνική απειλή. Η προσβολή της ‘εθνικής αλήθειας’ από ένα γειτονικό και μάλιστα εύθραυστο κράτος προκάλεσε την πιο μαζική κινητοποίηση της μεταπολιτευτικής περιόδου. Το νέο-μακεδονικό ζήτημα, δεν αποτέλεσε απλώς αντικείμενο εξωτερικής πολιτικής. Ξέφυγε από το επίπεδο των διακρατικών σχέσεων και της διπλωματίας και κατέληξε σε μία διευρυμένη συζήτηση και διαμάχη πάνω σε θέματα ταυτότητας και συμβόλων. Ο δημόσιος λόγος ωστόσο, παρέμεινε επιφανειακός, συνθηματικός και συγκινησιακά φορτισμένος. Η χρήση και αναπαραγωγή στερεότυπων αντιλήψεων και προκαταλήψεων αποτέλεσε τον κανόνα. Η παγιωμένη αντίληψη περί αδιάσπαστης τρισχιλιετούς γλωσσικής και πολιτισμικής συνέχειας του ελληνικού έθνους σε συνδυασμό με την αδιαφιλονίκητη φυλετική ανωτερότητα των Ελλήνων έναντι των άλλων Βαλκάνιων λαών, στάθηκαν οι ακρογωνιαίοι λίθοι της ελληνικής επιχειρηματολογίας. Το όλο ζήτημα παρουσιάστηκε αποκομμένο από το παρελθόν του και απονευρωμένο από τις πραγματικές του παραμέτρους. Η μειονοτική διάσταση του ζητήματος, αν και ήταν αυτή που έδωσε το έναυσμα της ελληνικής αντίδρασης, αποσιωπήθηκε. Καίριο ρόλο στη διαμόρφωση και διάδοση του νέου εθνικιστικού λόγου, έπαιξαν αναμφισβήτητα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Είναι αυτά που ανέλαβαν την επονομαζόμενη ‘εκστρατεία ενημέρωσης’ και ‘επιχείρηση κινητοποίησης’ του κοινού. Στη διπλωματική μου εργασία επιχείρησα την ανάλυση του λόγου που εκφράστηκε την περίοδο εκείνη και στόχευε στην υπεράσπιση των ‘απαράγραπτων δικαίων’ του ελληνισμού. Στόχος μου ωστόσο, δεν ήταν να επικεντρωθώ στον επίσημο εθνικό λόγο αλλά στο τρόπο που αυτός διαχύθηκε και υιοθετήθηκε ή απορρίφθηκε από το σύνολο της κοινωνίας. Προσέγγισα λοιπόν το μακεδονικό ζήτημα μέσα από το λόγο που εξέφρασαν οι αναγνώστες των αθηναϊκών εφημερίδων κατά τις περιόδους 1991-1995 και 2004-2005 και πιο συγκεκριμένα μέσα από τις επιστολές-άρθρα που συνέταξαν και απέστειλαν στη στήλη των αναγνωστών. Πρόκειται για ένα αρχειακό υλικό 500 επιστολών εφτά εφημερίδων ευρείας κυκλοφορίας της Αθήνας. Τα αποτελέσματα προέκυψαν από ποσοτική και ποιοτική ανάλυση περιεχομένου και εν συνεχεία ταξινόμηση βάσει των κεντρικών επιχειρημάτων που προέβαλλαν. Μέσα από το συγκεκριμένο υλικό επιχείρησα να αποτιμήσω κριτικά τις αναπαραστάσεις και τους χειρισμούς της νεο-μακεδονικής κρίσης, να εντοπίσω και να ερμηνεύσω τα επιχειρήματα που πρόβαλε η επίσημη πολιτεία, σε συνεργασία με τα ΜΜΕ και αβασάνιστα υιοθέτησε η κοινή γνώμη. Αυτή ακριβώς τη διαπλοκή (του επίσημου λογού με το λόγο που εκφέρουν οι ‘καθημερινοί’ αναγνώστες του τύπου) ανέλυσα και επιχείρησα να ερμηνεύσω.

In the early '90s, and while the 'Macedonian issue' is unknown or forgotten for the majority of greek society, reverts impetuously to the forefront of public debate. The claim of the neighboring state, following a referendum of its residents, to become independent from crumbling Federal Yugoslavia and get the name, Republic of Macedonia, came up as challenge and national threat. The attack of 'ethnic truth' from a neighboring and even fragile state caused the most massive mobilization of the post-dictatorship period. The new-Macedonian issue was not only subject to foreign policy. Surpassed the bilateral relations and diplomacy and arrived to become an expanded discussion and controversy over issues of identity and symbols. It was finally developed into a broad and important topic, which undoubtedly related with the values, ideological orientation and character of greek society at the time. The public discourse, throughout the 'crisis', remained superficial and emotive. The use and reproduction of stereotypes and prejudice was the norm. The consolidated view of unbroken linguistic and cultural continuity of the Greek nation in combination with the undisputed racial superiority of the Greeks over other Balkan peoples, stood the cornerstones of the greek argument. The whole issue was presented detached from its past and denervated from its actual parameters. The minority dimension, although it was the one that gave rise to the greek reaction, was finally suppressed. The emphasis was on 'falsification of history and culture’. The Media played undoubtedly key role in the formulation and promotion of the new nationalist discourse. These undertook the so-called 'campaign of information' and 'enterprise of mobilization' of the public.In my thesis I tried to analyze the discourse expressed during the ‘crisis’ and aimed to defend the "inalienable laws' of Hellenism. My goal however, wasn’t to focus on the official national discourse, but on the way it was diffused and adopted or rejected by the whole society, or better, by what we call public opinion. So, I approached the Macedonian question through the discourse expressed by the readers of the athenian newspapers in the periods 1991-1995 and 2004-2005, and more specifically in the letters-articles drafted and sent to the column of readers. It’s about an archival material consisting of 500 letters of seven major newspapers of Athens. The results obtained by quantitative and qualitative content analysis and then classified by the central arguments (and ultimately, stereotypes).Through this material, I attempted to evaluate critically the representations and manipulations of neo-Macedonian crisis, to identify and interpret the arguments put forward by the official state, in cooperation with the media and uncritically adopted by the public. Through metaphors and politicalor historical references, these texts renegotiate conceptually both the present and the past. The way someone puts the issues for discussion, like the choice of words, always means a lot. Through the items displayed or contrary, degraded and concealed, someone can consider the inclusion of national ideology in the language itself.