Γαμήλιες πρακτικές και στρατηγικές νεαρών Ελληνοποντίων γυναικών από την πρώην Σοβιετική Ένωση

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία διερευνά πτυχές των γαμήλιων πρακτικών και στρατηγικών που αναπτύσσουν νεαρές Ελληνοπόντιες γυναίκες από την πρώην Σοβιετική Ένωση και οι οικογένειές τους, μετασχηματίζοντας τις κανονικότητες της ελληνοποντιακής κοινότητας περί γάμου και οικογένειας. Η εργασία χρησιμοποιεί τα εννοιολογικά εργαλεία που αναπτύσσονται στη θεωρητική συμβολή του Pierre Bourdieu περί γάμου. Μεθοδολογικά, θεμελιώνεται στην επιτόπια έρευνα, συμμετοχική παρατήρηση και διεξαγωγή συνεντεύξεων με 14 νεαρές Ελληνοπόντιες γυναίκες από την πρώην Σοβιετική Ένωση, ηλικίας 19-32, ετών που έχουν πλέον εγκατασταθεί μόνιμα στην Ελλάδα (Θεσσαλονίκη) ή συνεχίζουν να διαβιούν στη Γεωργία (Τιφλίδα). Οι συνομιλήτριές μου είναι γυναίκες που είτε έχουν ήδη παντρευτεί είτε βρίσκονται σε ηλικία γάμου, σύμφωνα με την ελληνοποντιακή παράδοση. Στο πρώτο κεφάλαιο της διπλωματικής εργασίας εξετάζεται η εξέλιξη της ανθρωπολογικής θεώρησης του γάμου και της οικογένειας μέχρι και σήμερα. Στο ίδιο κεφάλαιο συνοψίζονται ορισμένα συμπεράσματα της ελληνικής εθνογραφίας του γάμου, της οικογένειας και της συγγένειας. Το κεφάλαιο καταλήγει με μια παρουσίαση της θεωρητικής συμβολής του Pierre Bourdieu στο ζήτημα. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στις πολυπλοκότητες και αμφισημίες που θέτει η μετανάστευση στο ζήτημα του γάμου και της οικογένειας. Εξετάζονται ορισμένα κεντρικά συμπεράσματα της υπάρχουσας εθνογραφίας των γάμων μεταναστών. Στο ίδιο κεφάλαιο συζητείται η μεταναστευτική κατηγορία των Ελληνοποντίων από την πρώην Σοβιετική Ένωση, καθώς και εκτίθεται η μεθοδολογία της έρευνας και ορισμένα προσδιοριστικά στοιχεία της ταυτότητας των συνομιλητριών μου. Το τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο οργανώνεται σε πέντε ενότητες. Στην πρώτη, τίθεται το ευρύτερο ζήτημα του μετασχηματισμού των γαμήλιων κανονικοτήτων μέσω της ανάπτυξης σχετικών πρακτικών και στρατηγικών. Η δεύτερη ενότητα επικεντρώνεται σε έμφυλες διαστάσεις των ως άνω πρακτικών και στρατηγικών, με ιδιαίτερη έμφαση στα τυπικά χαρακτηριστικά της ιδανικής Ελληνοπόντιας νύφης. Στη τρίτη ενότητα εξετάζεται η στρατηγική της ενδογαμίας στο πλαίσιο της θεώρησης ζητημάτων εθνικής καταγωγής και θρησκείας κατά την επιλογή του συζυγικού συντρόφου. Στη συνέχεια, συζητείται το παραδοσιακό τυπικό του ελληνοποντιακού γάμου ως μια κανονικότητα υπό διαρκή διαπραγμάτευση, υποκείμενη στις στοχεύσεις ατομικών και οικογενειακών στρατηγικών. Στη τελευταία ενότητα του κεφαλαίου συζητούνται συμπερασματικά ζητήματα σχετικά με την προίκα και την παρθενιά («καθαρότητα») των Ελληνοποντίων νυφών ως αποτυπώσεις του υλικού και συμβολικού κεφαλαίου των ελληνοποντιακών οικογενειών. Κεντρική θέση στην ανάλυση κατέχει ο ισχυρισμός ότι οι κανονικότητες του ελληνοποντιακού γάμου ούτε λειτουργούν, από τη μία, ως ακλόνητοι δομικοί κανόνες που προκαθορίζουν τις γαμήλιες συμπεριφορές των υποκειμένων, ούτε, από την άλλη, ανατρέπονται ριζικά συνεπεία των «ελεύθερων» επιλογών των υποκειμένων που ενδίδουν στον νεωτερισμό έναντι της συντήρησης των γαμήλιων παραδόσεων. Αντιθέτως, οι κανονικότητες αυτές θέτουν στις Ελληνοπόντιες γυναίκες τόσο τα όρια του επιτρεπτού όσο και τα μέσα της αμφισβήτησής τους. Με άλλα λόγια, κατά την ανάπτυξη των γαμήλιων πρακτικών και στρατηγικών τους οι νεαρές Ελληνοπόντιες γυναίκες «ανακαλύπτουν» τον γάμο τους κατά τη διαδικασία της «κατασκευής» του.