Τα παιδιά στην ελληνική ηθογραφία: 1870-1920: αναπαραστάσεις και πρακτικές

Abstract

Η παιδική ηλικία δεν υπάρχει, ως άχρονη και φυσική κατηγορία και επομένως θα πρέπει να εξεταστεί και να μελετηθεί στο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται κάθε φορά. Αναπτύσσεται ένας προβληματισμός, σχετικά με τις αντιλήψεις για το παιδί και την οικογένεια κατά τον παρελθόν.Στην εργασία αυτή επιχειρείται η αποτύπωση εικόνων της παιδικής ηλικίας στην ελληνική ηθογραφία , από το 1870 έως το 1920. Τα ηθογραφικά πεζογραφήματα διηγήματα και μυθιστορήματα, αποτελούν βασικές πηγές αυτής της μελέτης. Τα παιδιά πρωτοεμφανίζονται στην σύγχρονη δυτική λογοτεχνία μόλις τον 19ο αιώνα. Στην Ελλάδα το παιδί εμφανίζεται στην ηθογραφία, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Οι έλληνες ηθογράφοι, με προεξέχοντες τους Παπαδιαμάντη, Βιζυηνό και Καρκαβίτσα, «ενσωματώνουν» στην αφήγηση τους, πρακτικές και αντιλήψεις, για το παιδί, την αναπαραγωγική διαδικασία και την οικογένεια.Σκοπός της μελέτης που ακολουθεί δεν είναι η απλή καταγραφή εικόνων της παιδικής ηλικίας, μέσα στην λογοτεχνία, ούτε η έκθεση των προσωπικών αντιλήψεων του εκάστοτε συγγραφέα, αλλά η προσπάθεια κατανόησης και ερμηνείας, του τρόπου (ή τρόπων) που γίνεται αντιληπτή η παιδική ηλικία. Τα παιδιά επενεργούν στο περιβάλλον τους, καθορίζοντας μέχρι ενός βαθμού τις οικογενειακές στρατηγικές και αναπτύσσοντας σχέσεις με τους συνομηλίκους, τα μέλη της οικογένειας και του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος. Στα ηθογραφικά κείμενα, η δράση του παιδιού, εγγράφεται, στο συμφραζόμενο, είτε της οικογένειας «φυσικής» ή «θετής», του «δρόμου της πόλης», του φιλανθρωπικού ιδρύματος, του εργαστηρίου ή γενικότερα του χώρου εργασίας, της γειτονιάς, και της ελληνικής υπαίθρου. Οι αναπαραστάσεις της παιδικής ηλικίας, στην ελληνική ηθογραφία δεν είναι «δημιούργημα» της φαντασίας του κάθε συγγραφέα, δομούν την ιστορική πραγματικότητα της εποχής τους και ταυτόχρονα δομούνται από αυτή. Έτσι η «ενήλικη» ματιά των ηθογράφων πάνω στην παιδική ηλικία, δεν καθιστά την ηθογραφία «ακατάλληλη» ή «δύσχρηστη» ιστορική πηγή για τον ερευνητή της παιδικής ηλικίας.