Μνήμη και χώρος: αφηγήσεις για το σεισμό του 1953 στην Κεφαλλονιά

Abstract

Η εργασία αυτή επιχειρεί να διερευνήσει τις πολιτισμικές και κοινωνικές επιπτώσεις του σεισμού του 1953 στον τρόπο ζωής των κατοίκων της Κεφαλλονιάς, όπως προκύπτει μέσα από τις αφηγήσεις τους. Στόχος δεν είναι να συγκροτηθεί μια ενιαία αφήγηση και ερμηνεία του ιστορικού συμβάντος και των κοινωνικών αλλαγών που σχετίζονται με αυτό, αλλά να αναδειχθούν οι πολλαπλοί τρόποι με τους οποίους αυτό εννοιολογείται συμβολικά και ανακατασκευάζεται στην κοινωνική μνήμη. Η κεντρική αφήγηση προβάλλει το σεισμό ως ένα ορόσημο που χώρισε τη ζωή σε 'προσεισμική' και 'μετασεισμική'. Το κυρίαρχο μοτίβο τον περιγράφει ως 'σωσμό', καθώς οι αλλαγές στον αρχιτεκτονικό χώρο σήμαναν και συνδέονται με την έναρξη μιας σειράς κοινωνικών μεταβολών. Η ολοκληρωτική καταστροφή του κτισμένου χώρου και κυρίως των αρχοντικών της τοπικής ελίτ -που αποτελούσαν σύμβολο δύναμης από την εποχή της βενετοκρατίας-σε συνδυασμό με την οικονομική βοήθεια από το κράτος προς τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, μετέβαλλαν το περιεχόμενο των κοινωνικών σχέσεων. Τόσο στα χωριά όσο και στην πρωτεύουσα, τα νέα υλικά με τα οποία χτίζονται τα σπίτια, το τσιμέντο που αντικατέστησε τον πηλό και το χώμα, σηματοδοτούν και συμβολίζουν την εξέλιξη και την πρόοδο στην οποία εισέρχεται η κοινωνία. Για ορισμένους από τους κατοίκους των χωριών που μετά τους σεισμούς εγκαταστάθηκαν κοντά στη θάλασσα και στράφηκαν από τη γεωργία στον τουρισμό, ο σεισμός σήμανε το πέρασμα από μια εποχή και ένα χώρο αγροτικό, όπου ζούσαν μια ζωή ‘ζωώδη’ και οι περισσότεροι ήταν ‘υπανάπτυκτοι,’ σε ‘καλύτερες μέρες’. Σε ένα άλλο επίπεδο οι κάτοικοι αξιολογούν τις αλλαγές που επήλθαν στην κοινωνία και τις αξίες της με έναν τρόπο διαφορετικό και νιώθουν νοσταλγία για την εποχή ‘πριν τους σεισμούς’. Η ζεστασιά, η αγάπη, η φιλία, η συγγένεια, η έννοια της γειτονιάς και η αλληλεγγύη ανάμεσα στους γείτονες ή τους χωριανούς, θεωρείται ότι έχει πια χαθεί. Πριν τους σεισμούς υπήρχε φτώχια, αλλά και ‘αρχοντιά’, υπήρχε το ‘παλαιό’ και οι άνθρωποι οι ‘παλαιοί’, υπήρχε ζεστασιά’ και ‘αγάπη’. Μετά, η ζωή ‘απλοποιήθηκε’ και έγινε πιο ‘μοντέρνα’.

In this paper we attempt to explore the social and cultural effects of the earthquake of 1953 on the lives of the people of Kefalonia according to the partial truths of their narratives. Our main scope is to understand the different discourses that are being constructed in relation to the event and the multiple possibilities that arise in its interpretation, where the past is constructed in memory in terms of the present. We also try to understand the relation between changes in the architectural space and social changes. The main narrative suggests that the earthquake saved the poor people that lived in the margins of the society as the total destruction of the archtectural space brought the potentials of change in different aspects of their lives. The destruction of the mansions of the local elite that were symbols of the Venetian, the financial assistance that was given from the Greek state to the locals transformed the relations of power in the society. The abandonment of agriculture and the turn to tourism that followed are thought to symbolize 'development' while the new material that were used to build the houses- like the cement- are described as symbols of 'progress'. On the other hand, most people tend to feel nostalgic for the 'era before the earthquake'. According to them, before the disaster there was poverty and human warmth, there were the 'old' people, strong ties among neigbors, friends and relatives and most of all there was 'class'. Today, life has become 'modern ' and more 'simple'.