Ζώντας στο παρόν. Αντιλήψεις του χρόνου σε τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες και σε ένα κοινόβιο των Αθηνών.

Abstract

Η εργασία αυτή ασχολείται με την εννοιολόγηση του χρόνου ως παρόντος σε διαφορετικά πολιτισμικά συμφραζόμενα. Το πρώτο μέρος εστιάζει στην ανθρωπολογική σκοπιά της μελέτης του χρόνου, δίνοντας έμφαση στις διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις του φαινομένου αυτού. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η συγκεκριμένη περίπτωση ενός κοινοβίου, κάτω από το πρίσμα της σχέσης των ανθρώπων που κατοικούν σε αυτό με το χρόνο και ειδικότερα με ένα α-χρονικό παρόν. Το ζήτημα της αντίληψης του χρόνου ως παρόντος προσεγγίζεται θεωρητικά στη βάση δύο θεωριών: εκείνης του Woodburn για την «οικονομία άμεσης ανταπόδοσης» και εκείνης του Turner για τις «κοινωνίες μέθεξης». Μέσα από διαφορετικό πρίσμα και χρησιμοποιώντας διαφορετικά εθνογραφικά παραδείγματα, οι δύο συγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα πως υπάρχουν κοινωνίες (στην περίπτωση του Woodburn) ή κοινωνίες μέθεξης οι οποίες έχουν πεπερασμένο χρονικό ορίζοντα (στην περίπτωση του Turner) στα πλαίσια των οποίων εμφανίζεται μία αντίληψη του χρόνου που εστιάζει στο παρόν, αφήνοντας πολύ μικρή θέση στο παρελθόν και το μέλλον. Η αντίληψη αυτή, και στους δύο συγγραφείς, συνδέεται με έναν έντονο προσανατολισμό των κοινωνιών αυτών προς τον εξισωτισμό. Το ζήτημα της οικονομίας, και στις δύο περιπτώσεις, είναι κομβικό. Η παρατήρηση πως παρόμοιους σχηματισμούς με αυτούς που περιγράφουν μπορεί να συναντήσει κανείς και στις δυτικές κοινωνίες είναι αυτή που επιτρέπει την προσπάθεια ανίχνευσης παρεμφερών λόγων και πρακτικών μέσα σε ένα «δυτικό» πλαίσιο. Στην εισαγωγή του Β’ μέρους παρουσιάζεται η σύνδεση που κάνουν οι Woodburn και Turner ανάμεσα στις θεωρίες τους και παρόμοιους σχηματισμούς σε δυτικές κοινωνίες, και στη συνέχεια παρουσιάζονται τα εννοιολογικά πλαίσια μέσα από τα οποία θα μπορούσε να ιδωθεί το παράδειγμα που χρησιμοποιείται. Τέλος, γίνεται αναφορά στην ποικιλία των πολιτισμικών συμφραζομένων μέσα στα οποία έχουν παρατηρηθεί παρόμοιες πρακτικές και λόγοι στη δυτική κοινωνία.Καθώς τα πολιτισμικά συμφραζόμενα (σε σχέση με τις κοινωνίες κυνηγών τροφοσυλλεκτών και τις κοινωνίες μέθεξης) είναι ιδιαιτέρως διαφορετικά και μία αυστηρή σύγκριση δεν θα ήταν δυνατόν να υποστηριχθεί, η αναζήτηση δίνει βάρος σε συγκεκριμένους λόγους και πρακτικές που να συνδέονται με μία αντίληψη του χρόνου ως παρόντος. Η έρευνα έγινε σε ένα κοινόβιο στο κέντρο της Αθήνας και βασίσθηκε τόσο σε συζητήσεις και συνεντεύξεις όσο και σε (περιορισμένη) επιτόπια παρατήρηση.

The subject of this dissertation is about the conception of time as present in different cultural contexts. The first part focuses on the anthropological study of time, while the second is presenting the case study of a group of people, viewed under this prism. The theoretical approach of the conceptualization of time as present is based on two theories: James Woodburn’s theory on the immediate return economy and Victor Turner’s theory on communitas. Although the two authors follow different paths and use different ethnographic data, they both arrive to the conclusion that there are societies (for Woodburn) or temporary communitas (for Turner) within which we can find a conception of time oriented towards present. The conceptions of egalitarianism as well as the economical system are nodal in both theories.The remark made by both Woodburn and Turner that in some cases, we can find in industrial societies social schemes like those they described, permitted the case study presented in the second part of this dissertation. Since the cultural contexts presented by Turner and Woodburn and those of an industrial society are extremely different, and there would not be grounds for a detailed comparison, the study is exploring specific discourses and practices related to the conceptualisation of time as present.