Προφορικές μαρτυρίες για την κατοχή και την αντίσταση στην Αγία Παρασκευή Λέσβου

Abstract

Στην παρούσα εργασία μελετώνται, στο θεωρητικό και μεθοδολογικό πλαίσιο της προφορικής ιστορίας, εννιά προφορικές μαρτυρίες κατοίκων της Αγίας Παρασκευής Λέσβου που έζησαν την Κατοχή και την Αντίσταση. Μαζί με τα βιώματα της δεκαετίας του ’40 διερευνώνται η μνήμη κι η προφορική παρουσίαση των βιωμάτων. Οι μαρτυρίες εξετάζονται ως αυτοαναπαραστάσεις που μιλούν για τις εμπειρίες του παρελθόντος και για τη σύγχρονη ταυτότητα των υποκειμένων. Η μελέτη του αρχείου της Κοινότητας (1940-45) έδωσε πλούσιες πληροφορίες συμβάλλοντας στον πραγματολογικό έλεγχο και στην κατανόηση των μαρτυριών.Γραπτές και προφορικές πηγές έδειξαν ότι κεντρική επιδίωξη των Ναζί ήταν η οικονομική εκμετάλλευση, ότι οι ελληνικές αρχές επέβαλαν ασφυκτική κι αναποτελεσματική οικονομική επιστράτευση κι ότι παρά την ικανοποιητική αγροτική παραγωγή πολλοί πείνασαν κι αρκετοί πέθαναν στην ως τότε ευημερούσα κωμόπολη. Επιβεβαιώθηκε η θέση της βιβλιογραφίας ότι η πείνα της Κατοχής δεν οφειλόταν στην έλλειψη παραγωγής αλλά στην άνιση κατανομή της, κυρίως λόγω ανεπαρκούς κρατικής πρόνοιας αλλά και λόγω μη αλληλέγγυας στάσης των εύπορων κατοίκων. Η πείνα έπληξε τα χαμηλά και μεσαία κοινωνικά στρώματα, βασικά όσους στερούνταν γης. Η Αντίσταση ενίσχυσε την άμυνα των πολιτών έναντι των απαιτήσεων των αρχών. Εκτός από τους πολύ πλουσίους, η πλειοψηφία των κατοίκων ενώθηκαν με ενθουσιασμό σε ένα μαζικό και πολυσυλλεκτικό κίνημα με εθνικοαπελευθερωτικά και κοινωνικά-πολιτικά αιτήματα: Άλλοι για να προστατευτούν από το λιμό, κάποιοι από πίστη στο σοσιαλισμό, οι περισσότεροι για να προστατεύσουν το βιος τους.Τέλος, συμπεραίνεται ότι η μνήμη του Εμφυλίου και των μεταπολεμικών δεκαετιών (ως τη Μεταπολίτευση) καθόρισε τη μνήμη της Αντίστασης. Η εμπειρία2του συλλογικού αγώνα έχει καλυφτεί από τις εμπειρίες των μεταπολεμικών συγκρούσεων και διώξεων. Στο λόγο των πληροφορητών κυριαρχεί η ματαίωση του κινήματος. Οι ερμηνείες τους έχουν καθοριστεί είτε από τον ψυχροπολεμικό αντικομμουνιστικό Λόγο ή από το μεταπολιτευτικό αφήγημα της «Εθνικής Αντίστασης», στερώντας την Αντίσταση από τα ριζοσπαστικά της αιτήματα και μηνύματα κι αναπαράγοντας την εμφυλιακή πόλωση σε μια ελληνική κοινωνία που ούτως ή άλλως δεν έχει θεραπεύσει οριστικά τα εμφυλιακά της τραύματα.

The present thesis is a study -in the theoretical and methodological context of oral history- of nine oral testimonies about the Nazi occupation and the Resistance movement in Aghia Paraskevi, a small town in Lesbos island. The 1940’s experiences are studied along with the memory and the oral presentation of the experiences. The testimonies are analyzed as self presentations, as narrations that talk about past experiences as well as about present identities. The study of the Community archives (1940-45) offered rich information that helped the crosschecking and understanding of the oral testimonies.Written and oral sources showed that Nazis’ main pursuit was economic exploitation, that Greek authorities imposed hard and ineffective financial measures and that, despite satisfying cultural production, many people experienced hunger and several people died in the up to then prosperous town. The bibliography position that hunger during the Nazi occupation was not due to production shortage but to the unequal allocation of resources was confirmed (Unequal allocation was due to the inefficient welfare system and to the lack of solidarity by the rich citizens). Hunger affected low and middle social classes, mainly those who didn’t have fields. The Resistance reinforced the citizens’ defense against the demands of the authorities. Except the rich, the majority of the citizens were united with enthusiasm in a collective struggle with national liberation and social-political demands: Some in order to protect themselves against famine, others out of faith in socialism, most of them in order to protect their property.A final conclusion is that the Civil war and the postwar years’ memory (until the political changeover of the mid 1970’s) determined the Resistance memory. The experience of the collective struggle has been covered by the experiences of the postwar conflicts and prosecutions, so the frustration of the Resistance movement dominates the informants’ discourse. Another observation is that the agents’ interpretations have been determined by the anticommunist discourse of the Cold war years or by the 1980’s narrative about the “National Resistance”, so they deprive the Resistance of its radical demands and messages and they reproduce the Civil war polarization in the context of the Greek society that has not really cured its Civil war wounds.