Εκκλησίες και μοναστήρια της Λέσβου 16ος αι. έως και τις αρχές 19ου αιώνα: ρόλος και λειτουργίες

Abstract

Στην παρούσα εργασία θα διερευνήσουμε τον ρόλο και τις λειτουργίες των εκκλησιών και των μοναστηριών της Λέσβου κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Πιο συγκεκριμένα η χρονική περίοδος την οποία θα μελετήσουμε εκτείνεται από τον 16ο αιώνα έως το 1839 (την εποχή του Τανζιμάτ). Η επιλογή της συγκεκριμένης περιόδου δεν είναι αυθαίρετη: τον 16ο αι. ιδρύονται ή επανιδρύονται μοναστήρια τα οποία ανέπτυξαν σημαντική δράση σε διάφορους τομείς: οικονομικούς, κοινωνικούς, εκπαιδευτικούς και πολιτισμικούς, ενώ με την έναρξη των μεταρρυθμίσεων του Τανζιμάτ έχουμε μια σειρά από κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Το κράτος γίνεται πιο συγκεντρωτικό και η οικονομία πιο φιλελεύθερη δίνοντας έτσι τη δυνατότητα ελεύθερης δράσης σε κεφαλαιούχους που ήταν Ευρωπαίοι αλλά και μη μουσουλμάνοι Οθωμανοί υπήκοοι. Αποτέλεσμα των μεταρρυθμίσεων αυτών ήταν η ανάπτυξη μιας μέσης αστικής τάξης μέσα στους κόλπους των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων της αυτοκρατορίας της, τα μέλη της οποίας ζητούσαν συμμετοχή στη διοίκηση των κοινοτήτων αμφισβητώντας τις προϋπάρχουσες ηγεσίες που είχαν καθιερωθεί από τον 18ο αιώνα. Για τη συγγραφή της εργασίας διενεργήθηκε πρώτον μελέτη του δημοσιευμένου αρχειακού υλικού (κώδικες εκκλησιών και λυτά έγγραφα) της περιόδου και δεύτερον βιβλιογραφική έρευνα. Μέσα από τη μελέτη του αρχειακού υλικού προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε ποιος ακριβώς ήταν ο ρόλος της εκκλησίας στην κοινωνία της εποχής, εκτός από τον καθαρά ποιμαντικό. Το αρχειακό υλικό μας δίνει πολλές πληροφορίες για τον ρόλο του παπά και του μητροπολίτη στην τοπική κοινωνία της εποχής, ενώ ο μητροπολίτης συχνά λειτουργεί και ως νοτάριος (συμβολαιογράφος). Επίσης μέσα από τη μελέτη του αρχειακού υλικού παίρνουμε πληροφορίες για τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ εκκλησίας και λαϊκών. Η εκκλησία πολλές φορές φαίνεται ότι δανείζει χρηματικά ποσά σε λαϊκούς ή ενοικιάζει μέρος της ακίνητης περιουσίας της σε αυτούς. Μεταξύ εκκλησίας και λαϊκών αναπτύσσεται λοιπόν μια σχέση ιδιοκτήτη και ενοικιαστή, ή δανειζόμενου και δανειστή. Το αρχειακό υλικό, τέλος, παρέχει πληροφορίες για τον τρόπο συγκρότησης της εκκλησιαστικής περιουσίας. Σώζονται αρκετά έγγραφα με τα οποία οι χριστιανοί αφιερώνουν σπίτια, χωράφια και χρηματικά ποσά στις εκκλησίες και στις μονές. Στόχος της εργασίας είναι να παρουσιάσει την ιστορία και την συνολική παρουσία των εκκλησιών και των μοναστηριών της Λέσβου από τον 16ο αι. έως και τις αρχές του 19ου αιώνα. Επιδίωξη της εργασίας είναι να αναδειχθούν και να αναλυθούν οι πολλαπλές δραστηριότητες και λειτουργίες των εκκλησιαστικών και μοναστηριακών θεσμών όπως προκύπτουν από τη μελέτη του δημοσιευμένου αρχειακού υλικού και της βιβλιογραφίας. Θα παρουσιαστεί αναλυτικά πότε και πως στήνονται οι εκκλησίες και τα μοναστήρια στη Λέσβο, πότε χτίζονται και πότε ανακαινίζονται και με ποια πρωτοβουλία. Ένα άλλο πεδίο το οποίο θα μελετηθεί είναι η εκκλησιαστική δομή στο σύνολο της: εκκλησιαστική περιουσία, δραστηριότητες εκκλησιών και μοναστηριών, πνευματικές, ποιμαντικές, φιλανθρωπικές, οικονομικές.

In this paper we investigate the role and functions of churches and monasteries of the island during the Turkish occupation . More specifically, the period which we will study extends from the 16th century to 1839 ( the time of the Tanzimat ) . The choice of this period is not arbitrary : the 16th century . established or re-established monasteries which developed a significant action in different areas: economic, social, educational and cultural, while the opening of the Tanzimat reforms have a number of social and economic change. The state becomes more centralized and more liberal economy thus enabling freedom of action in which capitalists were Europeans and non- Muslim Ottoman subjects . Result of these reforms was the development of a middle class or within the bosom of non-Muslim communities of the empire , whose members demanded participation in the administration of communities challenging the existing leaderships that had been established since the 18th century .For the writing of the work was carried out first published study of archival material ( codes churches and loose documents ) of the second period and bibliographic research. Through the study of archival material have tried to pinpoint who exactly was the role of the church in the society of the time , apart from the purely pastoral . The footage gives us a lot of information on the role of priest and bishop in the local society of the time , while the metropolitan often works as a notary ( notary ) . Also through the study of archival material we get information about the relationship that develops between church and laity. The church often seems to lend funds laymen or hires some real estate in them. Between church and laity therefore developed a relationship landlord and tenant or borrower and lender. The archival material , finally , provides information on how to set up the church property . Saved several documents which Christians dedicate homes , farmland and money to churches and monasteries.The aim of this paper is to present the story and the overall presence of churches and monasteries of the island since the 16th century . up to the early 19th century . Pursuing work is to identify and analyze multiple activities and functions of ecclesiastical and monastic institutions as derived from the study of archival material and published literature . Will be presented in detail when and how erected churches and monasteries in Lesvos , when built and renovated when and what initiative. Another area that will be studied is the ecclesiastical structure in its entirety : church property , activities of churches and monasteries , spiritual , pastoral , charitable , economic .