Πειραϊκός Σύνδεσμος : σωματειακή οργάνωση και δράση των μεσαίων τάξεων στον Πειραιά 1894-1940

Abstract

Οι σύλλογοι ως μία από τις μορφές συσσωμάτωσης των υποκειμένων, αποτέλεσαν συστατικό στοιχείο της δημόσιας σφαίρας κατά τη νεωτερικότητα. Στην Ευρώπη του 19ου αιώνα, η σύσταση συλλόγων αναδύθηκε ως πολιτισμική πρακτική, ως ένας τρόπος οργάνωσης τους αστικού πληθυσμού με σκοπό την αντιμετώπιση ζητημάτων που προέκυψαν κατά την αστικοποίηση. Οι συσσωματώσεις αυτές διαμόρφωσαν πεδία ανταλλαγής, συγκρότησης συλλογικών ταυτοτήτων μεταξύ των κοινωνικών ομάδων της νεωτερικής πόλης. Ταυτόχρονα, στο εσωτερικό τους, καλλιεργήθηκαν μεταξύ των υποκειμένων, οι συνήθειες μιας συντεταγμένης συλλογικής δράσης με ιδιαίτερους όρους πρόσβασης στη λήψη αποφάσεων και την εσωτερική δημοκρατία. Συνολικά, φαίνεται να υφάνθηκε ένας συλλογικός κόσμος (associational world) στον οποίο οι σύλλογοι αποτέλεσαν το μέσο ταξινόμησης και ερμηνείας της εμπειρίας με ορισμένο τρόπο, πολιτισμικά προσδιορισμένο. Στην ελληνική περίπτωση, η ίδρυση σωματείων (με τον νομικό τους όρο) εγκαινιάστηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και ως φαινόμενο πύκνωσε στις δεκαετίας του 1870 και 1880 με την εμφάνιση πολλών αλλά βραχύβιων συλλόγων. Ο «Πειραϊκός Σύνδεσμος» συστάθηκε από τη νεολαία των μεσαίων στρωμάτων του λιμανιού το 1894, σχεδόν 60 χρόνια μετά την ίδρυση της πόλης. Η δράση του αφορούσε τη φιλανθρωπία, τη βασική και τεχνική εκπαίδευση των φτωχότερων κοινωνικών ομάδων , την ψυχαγωγία και την την μουσική εκπαίδευση των μεσαίων στρωμάτων και την προώθηση του αθλητισμού και της σωματικής άσκησης σε όλους τους κατοίκους του Πειραιά. Σε αυτό το πλαίσιο, τα μέλη του Συνδέσμου άρθρωσαν έναν λόγο για την κοινωνική διαστρωμάτωση, την χωροταξική διάκριση του αστικού πληθυσμού, τα τοπικά χαρακτηριστικά της πειραϊκής κοινωνικότητας, τις έμφυλες σχέσεις, το σώμα, την ψυχαγωγία και την εκπαίδευση της νεολαίας. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της σωματειακής οργάνωσης ήταν ο κυρίαρχος ρόλος του καταστατικού και η σχέση των μελών με αυτό στον χρόνο. Φαίνεται πως ο καταστατικός σκοπός λειτούργησε με όρους επικαθορισμού των επόμενων γενεών ως κληροδότημα των ιδρυτών, ως μία δομή. Την ίδια στιγμή ωστόσο, το συλλογικό υποκείμενο στο οποίο απευθύνονταν άλλαζε συνεχώς ενώ οι ρυθμοί επαναπροσδιορισμού της σωματειακής δράσης φαίνονται βραδύτεροι. Πιθανώς, σε αυτή ακριβώς την αναντιστοιχία θα μπορούσε να ερμηνευθεί η παρακμή ενός συλλόγου.