Συγκριση λογισμικών στην ειδική αγωγή- γλωσσικά και ψυχοπαιδαγωγικά κριτήρια

Abstract

Η εφαρμογή πολυμεσικών προγραμμάτων εκπαίδευσης σε αυτιστικά παιδιά έχει αποτελέσει εδώ και πολύ καιρό επίκεντρο ερευνητικού ενδιαφέροντος καθώς και σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ ερευνητών, ειδικών παιδαγωγών και γονέων. Οι τεχνοκρατικού τύπου αντιλήψεις που προβάλλουν τον Η/Υ ως μία εκπαιδευτική επανάσταση στη συγκεκριμένη ομάδα παιδιών και η έντονη εμπορική προβολή συγκεκριμένων λογισμικών στο διαδίκτυο που παρουσιάζονται ως «ειδικά για αυτιστικά παιδιά» έρχονται σε αντίθεση με την τεχνοφοβική ή απαξιωτική στάση απέναντι στην ΕΕΤ έτσι όπως εκφράζεται από γονείς και εκπαιδευτικούς. Σκοπός λοιπόν της παρούσης μελέτης ήταν να διερευνηθεί η συμβολή της Ειδικής Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας καθοδογητικού τύπου στην ανάπτυξη γλωσσικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων σε παιδιά με αυτιστική διαταραχή και να εντοπιστούν οι μύθοι και οι πραγματικότητες σε ότι αφορά την αποτελεσματικότητα της. Για το σκοπό, πραγματοποιήθηκαν δύο τύποι έρευνας, η μία σε θεωρητικό επίπεδο και η άλλη σε πρακτικό. Η έρευνα στο θεωρητικό επίπεδο είναι ουσιαστικά μία ανάλυση και συγκριτική μελέτη της υπάρχουσας βιβλιογραφίας. Σε αυτή την ανάλυση επιλέχθηκαν 7 μελέτες στις οποίες εκπαιδεύτηκαν αυτιστικά παιδιά μέσα σε πλαίσιο ΕΕΤ για την ανάπτυξη στόχων που αφορούσαν την γλωσσική και γενικότερη επικοινωνιακή ικανότητα. Από τις έρευνες αυτές έγινε καταγραφή των λογισμικών, των ειδικών χαρακτηριστικών του εκάστοτε λογισμικού, της παιδαγωγικής μεθόδου με την οποία σχεδιάστηκε ή χρησιμοποιήθηκε, των εκπαιδευτικών στόχων για τους οποίους χρησιμοποιήθηκε, των στοιχείων των παιδιών που συμμετείχαν, και των τελικών αποτελεσμάτων. Με βάση τα στοιχεία αυτής της ανάλυσης έγινε μία συγκριτική μελέτη, ώστε να εντοπιστούν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των ερευνών και οι παράγοντες που συμβάλλουν στην διαμόρφωσή τους. Στο πρακτικό μέρος της έρευνας, έγινε μία καταγραφή των απόψεων που έχουν οι ειδικοί που ασχολούνται με την εκπαίδευση αυτιστικών παιδιών σε ότι αφορά την χρησιμότητα της ΕΕΤ και τους τομείς εκπαίδευσης. Για το σκοπό αυτό χορηγήθηκε ερωτηματολόγιο σε 10 Ειδικούς Δασκάλους και 7 Κλινικούς (ή αλλιώς Ειδικό Εκπαιδευτικό Προσωπικό) που υπηρετούν σε ειδικά σχολεία ή ειδικά θεραπευτικά κέντρα. Στο ερωτηματολόγιο αυτό οι ειδικοί καλούνταν να απαντήσουν σε κλειστού ή ανοιχτού τύπου ερωτήσεις σε τομείς που αφορούσαν την χρήση λογισμικών στην κλινική πράξη, τον τύπο της διαταραχής του παιδιού, τον τύπο του λογισμικού, και τους εκπαιδευτικούς στόχους. Με βάση τα στοιχεία που προέκυψαν από την συγκριτική μελέτη και τα ερωτηματολόγια, διαπιστώθηκε ότι ο σχεδιασμός ή η χρήση λογισμικών ως ολοκληρωμένα και αυτόνομα προγράμματα εκπαίδευσης αυτιστικών παιδιών- αυστηρά δομημένα και καθοδηγητικά- δεν βοηθά ουσιαστικά στην επίτευξη γλωσσικών και επικοινωνιακών στόχων ή όταν υπάρχει ουσιαστική συμβολή εξυπηρετεί μόνο συγκεκριμένες ομάδες παιδιών και με προϋποθέσεις. Τόσο από την βιβλιογραφία όσο και από τα ερωτηματολόγια, διαπιστώθηκε ότι χρησιμότερα για την εκπαίδευση αυτιστικών είναι εκείνα τα προγράμματα που απέχουν από το συμπεριφορικό μοντέλο ΑΒΑ- DTT, και που η δομή ή η χρήση τους προσεγγίζει το συναλλακτικό μοντέλο εκπαίδευσης. Από την άλλη πλευρά αναδείχθηκε η λειτουργία της ανατροφοδότησης σημασιολογικού τύπου που προσφέρει ο Η/Υ και η χρησιμότητά της στην επίτευξη επικοινωνιακών και γλωσσικών στόχων, καθώς και η χρήση του Η/Υ όχι ως μέσο αλλά ως σκοπό επικοινωνιακής συναλλαγής. Τέλος διαπιστώθηκε ότι πολλές από τις προσδοκίες που εκφράστηκαν παλιότερα από ερευνητές για την συμβολή της ΕΕΤ στην εκπαίδευση αυτιστικών δεν επιβεβαιώθηκαν σε ότι αφορά την υπερεπιλεκτικότητα ερεθισμάτων, την γενίκευση των νέων δεξιοτήτων, την κοινωνική συμπεριφορά και την επικοινωνία. Τελικό συμπέρασμα από την παρούσα έρευνα είναι ότι το ερώτημα που τίθεται δεν είναι αν πρέπει να χρησιμοποιείται ΕΕΤ καθοδηγητικού τύπου στην εκπαίδευση αυτιστικών, αλλά το πώς πρέπει να χρησιμοποιείται, με ποια κριτήρια και προϋποθέσεις. Τα προβλήματα που παρουσιάζονται από τη χρήση της φαίνεται ότι οφείλονται σε παράγοντες που σχετίζονται με το παιδαγωγικό μοντέλο σχεδιασμού και χρήσης, την εμπορική διαθεσιμότητα λογισμικών «ειδικών» για αυτιστικά παιδιά, και την ελλιπή εκπαίδευση των ειδικών πάνω στον τομέα αυτό με αποτέλεσμα λάθη στην επιλογή, την αξιολόγηση και την χρήση τους χωρίς να λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως τα χαρακτηριστικά και οι ανάγκες του εκάστοτε παιδιού.