Προαγωγή ψυχικής υγείας σε παιδιά ηλικίας 4-6 ετών: εφαρμογή του προγράμματος "Μπορώ να λύσω το πρόβλημα" σε νηπιαγωγεία στην Ελλάδα

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εντάσσεται στο χώρο της προληπτικής – παρεμβατικής παιδαγωγικής με έμφαση στην προσχολική ηλικία. Οι κύριοι στόχοι της είναι δυο: α. η εισαγωγή της εκπαιδευτικής παρέμβασης προαγωγής ψυχικής υγείας «Μπορώ να Λύσω το Πρόβλημα» (ICPS Preschool, Shure, 2000) σε δημόσια νηπιαγωγεία στην Ελλάδα, και β. η αποτίμηση των πιθανών επιδράσεων της στις γνωστικές δεξιότητες επίλυσης διαπροσωπικών προβλημάτων και στην κοινωνική συμπεριφορά των παιδιών. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε για δύο σχολικά έτη (2004-2005 και 2005-2006) σε κλασσικά τμήματα δημόσιων νηπιαγωγείων σε τρία νησιά: Άνδρο, Μυτιλήνη και Ρόδο. Συμμετέχοντες της έρευνας κατά τον πρώτο χρόνο ήταν 151 παιδιά ηλικίας 4-6 ετών και τον δεύτερο χρόνο 88 παιδιά της ίδιας ηλικίας. Το πρόγραμμα το οποίο εφαρμόστηκε από τις νηπιαγωγούς, μετά από σχετική εκπαίδευση τους από την υποψήφια διδάκτορα, στόχευε στην ενδυνάμωση της σκέψης εναλλακτικών στρατηγικών επίλυσης ως βασικού παράγοντα προαγωγής και ενίσχυσης θετικών συμπεριφορών. Περιελάμβανε 59 δραστηριότητες οι οποίες πραγματοποιούνταν καθημερινά για 20 λεπτά περίπου επί τρεις μήνες ανά σχολικό έτος. Στόχευσή τους ήταν η εκπαίδευση των παιδιών στην επίλυση διαπροσωπικών προβλημάτων με ομηλίκους ή και ενήλικες μέσα από την παραγωγή εναλλακτικών λύσεων και συνεπειών. Παράλληλα, το πρόγραμμα προέβλεπε τη γενίκευση των δεξιοτήτων του εναλλακτικού συλλογισμού στρατηγικών επίλυσης κατά την εμφάνιση πραγματικών διαπροσωπικών προβλημάτων στο οικοσύστημα του νηπιαγωγείου με τη χρήση του διαλόγου «Μπορώ να Λύσω το Πρόβλημα». Εφαρμόζοντας πειραματικό ερευνητικό σχέδιο επαναλαμβανόμενων μετρήσεων, αξιολογήθηκαν τόσο πριν όσο και μετά την εφαρμογή του προγράμματος κατά τα δυο έτη: α. η δεξιότητα σκέψης εναλλακτικών λύσεων των παιδιών σε υποθετικά διαπροσωπικά προβλήματα με τη χορήγηση της δοκιμασίας Preschool Interpersonal Problem Solving Test (PIPS Test, Shure, 1992) β. η δεξιότητα σκέψης εναλλακτικών συνεπειών των παιδιών σε υποθετικά διαπροσωπικά προβλήματα με τη χορήγηση της δοκιμασίας What Happens Next Game Test (WHNG Test, Shure, 1990) γ. οι κοινωνικές δεξιότητες (κοινωνική συνεργασία, κοινωνική αλληλεπίδραση, κοινωνική αυτονομία) και τα προβλήματα συμπεριφοράς (εξωτερικευμένα και εσωτερικευμένα προβλήματα) με τη συμπλήρωση της κλίμακας Preschool and Kindergarten Behavior Scales (PKBS-2, Merrell, 2002) από τις εκπαιδευτικούς. Οι ψυχομετρικές ιδιότητες των παραπάνω μεθοδολογικών εργαλείων κατά τη χρήση τους σε ελληνικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα βρέθηκαν να είναι ικανοποιητικές. Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας έδειξαν ότι τόσο τα παιδιά 4-5 ετών όσο και τα παιδιά 5-6 ετών που παρακολούθησαν για πρώτη φορά το πρόγραμμα βελτίωσαν σε στατιστικά σημαντικό βαθμό τις δεξιότητες σκέψης εναλλακτικών λύσεων και συνεπειών σε υποθετικά διαπροσωπικά προβλήματα ως αποτέλεσμα της συστηματικής τρίμηνης παρέμβασης. Επανέλεγχος έδειξε τη διατήρηση των συγκεκριμένων δεξιοτήτων επίλυσης στα παιδιά 4-5 ετών μετά από διάστημα 8 μηνών και χωρίς να έχει μεσολαβήσει επιπρόσθετη εκπαίδευση. Τα παιδιά που παρακολούθησαν για δύο συνεχόμενες χρονιές το πρόγραμμα δεν εμφάνισαν στατιστικά σημαντική βελτίωση ως προς τις γνωστικές δεξιότητες επίλυσης σε σύγκριση με τους ομηλίκους τους που δεν έλαβαν τη συγκεκριμένη εκπαίδευση. Είχαν ωστόσο μεγαλύτερη απόδοση ως προς την προσφορά στρατηγικών επίλυσης. Επίσης, η παρακολούθηση του προγράμματος για δύο χρονιές δεν διαφοροποίησε σε στατιστικά σημαντικό βαθμό τις συγκεκριμένες γνωστικές δεξιότητες των παιδιών σε σύγκριση με την παρακολούθηση του για έναν χρόνο. Τα ευρήματα από την εκτίμηση της κοινωνικής συμπεριφοράς των συμμετεχόντων υποδεικνύουν ότι το πρόγραμμα δεν πέτυχε στατιστικά σημαντική ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων ή μείωση των προβλημάτων συμπεριφοράς στα παιδιά, ανεξαρτήτου ηλικίας, μετά την εφαρμογή της πρώτης και της δεύτερης παρέμβασης. Το δείγμα ήταν κοινωνικά επαρκές και χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα συμπεριφοράς. Επανεκτίμηση μετά από το χρονικό διάστημα 8 μηνών από την ολοκλήρωση της πρώτης παρέμβασης στα παιδιά 4-5 ετών που είχαν παρακολουθήσει το πρόγραμμα το πρώτο έτος της έρευνας δεν εντόπισε στατιστικά σημαντικές μεταβολές ως προς τις κοινωνικές δεξιότητες και τα προβλήματα συμπεριφοράς. Τέλος, τα παιδιά που παρακολούθησαν για δύο χρονιές το συγκεκριμένο πρόγραμμα εμφάνισαν στατιστικά σημαντική βελτίωση ως προς την επίδειξη κοινωνικών δεξιοτήτων και μείωση προβλημάτων συμπεριφοράς σε σχέση με την παρακολούθηση του για έναν χρόνο.

Τhis thesis entitled; “The promotion of mental health among preschoolers aged 4-6 years old: The implementation of I Can Problem Solve Program in Greek kindergarten schools” is a representative piece of research of prevention science in the field of education. The present research aims at; a. implementing a mental health promotion program, called “Interpersonal Cognitive Problem Solving Program” in Greek kindergarten schools over a period of two school years, b. examining of its possible effects on children’s cognitive-social skills of interpersonal problem-solving, and c. exploring of its possible effects on preschooler’s social behavior. In the first year of research, participants were 151 children aged 4-6 years old and, in the second year, 88 children of the same age. The ICPS programme (Shure, 2000) was translated into and adjusted to Greek and taught everyday per 20 minutes for approximately three months. It consists of 59 lessons aiming at enhancing interpersonal problem solving ability of preschoolers by using games, didactic discussion and ICPS dialoguing. Teachers were encouraged to use ICPS dialoguing when real life interpersonal problems occurred in the everyday school setting in order to help children solve their conflicts on their own. A repeated measures research design involving an experimental and a control group was employed over two school years (2004-2005 and 2005-2006) in kindergarten schools in Andros, Mytilene, and Rhodes (Aegean islands in Greece). Data were collected in four phases using the following measures; the Preschool Interpersonal Problem Solving Test (Shure 1992), the What Happens Next Game Test (Shure 1990) and the Preschool and Kindergarten Behavior Scales-2 (Merrell, 2002). The psychometric properties of the methodological instruments were found satisfactory. Results indicate that first-time trained children of age 4-5 and 5-6 years who attended the 3-month ICPS programme improved significantly their ability to think of alternative solutions and consequences of hypothetical interpersonal problems immediately after the end of the intervention compared to their controls. Although behavioural improvement was expected according to Shure & Spivack’s theoretical model (1980.1982), the results showed no significant changes for either social skills or problem behaviours immediately after the intervention in trained children of both 4-5 and 5-6 years old. This may be explained by the fact that research participants, mainly coming from middle social classes, did not exhibit either social skills deficits or behaviour problems. Results also demonstrate that trained children preserved their gains in both solutions and consequences thinking skills following an 8-month period. Findings also revealed no significant interaction of trained and controls during the two school years as far as concerned ICPS skills and behavioural characteristics. It is interesting, though, that trained children were assessed with higher ICPS scores than controls. The present findings contribute to the cultural validation of the ICPS approach. Broadly, the incorporation of ICPS curriculum in Greek kindergarten schools for two school years adds to the literature by providing more research evidence about the cognitive-social problem solving approach as means of mental health promotion in school settings.