Εντάφια νομίσματα από την Πελοπόννησο

Abstract

Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια συνθετική παρουσίαση και μελέτη των εντάφιων νομισμάτων από την Πελοπόννησο με σκοπό την κατανόηση του ταφικού εθίμου κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο σε μία μεγάλη γεωγραφική ενότητα του Ελλαδικού χώρου. Εξετάζεται ο ρόλος του εντάφιου νομίσματος σύμφωνα με τα στοιχεία που αντλούνται από τις γραπτές πηγές και την αρχαιολογική μαρτυρία, αλλά και αξιοποιούνται οι πληροφορίες που παρέχουν τα νομίσματα στους τάφους μιας περιοχής ως μάρτυρες της ιστορίας, των σχέσεων και της νομισματικής της κυκλοφορίας. Η εμφάνιση της ταφικής νομισματικής πρακτικής στην Πελοπόννησο, περίπου πριν τα μέσα του πέμπτου αιώνα π.Χ., συνδέεται με το έθιμο του οβολού του Χάροντα. Αν και στην κλασική εποχή το ταφικό έθιμο είναι περιορισμένο, τα εντάφια νομίσματα, κυρίως αργυρά αλλά και χάλκινα, μεμονωμένα ή ως θησαυρικό σύνολο, λειτουργούν ως χαρώνειοι οβολοί. Στην ελληνιστική εποχή το έθιμο παρουσιάζει μεγάλη διάδοση. Αυξάνεται η χρήση των χάλκινων νομισμάτων και εμφανίζεται η ειδική κατηγορία των εντάφιων χρυσών «ψευδο-νομισμάτων», ωστόσο η εναπόθεση των αργυρών νομισμάτων παραμένει κυρίαρχη. Πρωτεύοντα ρόλο στο πλαίσιο της ταφικής πρακτικής εξακολουθεί να έχει το έθιμο της αμοιβής του Χάροντα με το παραδοσιακό του αντίτιμο. Τα «ψευδο-νομίσματα», εκτός από ένα μεγάλης αξίας αντίτιμο για το ταξίδι στον Άδη, είτε καταδεικνύουν την υψηλή κοινωνική θέση του νεκρού είτε λειτουργούν ως διακριτικό σήμα μύστη. Η συντριπτική πλειοψηφία των εντάφιων νομισμάτων είναι κοπές των νομισματοκοπείων της Πελοποννήσου, ενώ αξιοσημείωτος είναι ο μεγάλος αριθμός των νομισμάτων της Σικυώνος. Οι τάφοι με νομίσματα είναι στην πλειονότητά τους επιμελημένοι. Το γεγονός ότι το ταφικό έθιμο παρατηρείται σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες του πληθυσμού, ενδεχομένως, εξηγεί τη μη καθολικότητά του στα νεκροταφεία της Πελοποννήσου.

The present thesis attempts a synthetic presentation and study of burial coins from the Peloponnese for the understanding of the death rites during the Classical and Hellenistic period in this region of ancient Greece. The role of the funerary coins is examined through ancient written sources and archaeological evidence, using the information provided by the coins found in the tombs as historical testimony of relations and of monetary circulation of the respective area. The emergence of funerary monetary practice in the Peloponnese, approximately before the middle of the fifth century BC, is connected to the customary fee for Charon. Although in Classical times the burial rite is sporadic, the funerary coins, mostly silver and bronze, either as single finds or hoards, serve as Charon’s obols. In Hellenistic times the rite becomes widespread. Despite the increasing use of bronze coins and the emergence of the specific category of the gold burial "pseudo-coins", the deposition of silver coins remain dominant. Primary role in the funerary practice remains the rite of the payment of Charon with his traditional fee. The "pseudo-coins", apart from being a higher fee for the journey to Hades, either indicate the high social status of the deceased or they are used as distinguishing symbols of mystics. The clear majority of burial coins are issues of the Peloponnesian mints, while the large number of Sikyonian coins is noteworthy. Most of the graves containing coins are elaborate. The fact that the rite is observed in particular social groups, possibly explains its non-universality in the cemeteries of the Peloponnese.