Διερεύνηση των πιθανών θαλάσσιων δρόμων μεταφοράς μετάλλων στο Αιγαίο κατά το πρώτο ήμισυ της 2ης χιλιετίας π.Χ. μέσω της χρήσης Γεωγραφικών Πληροφοριακών Συστημάτων και αριθμητικών μοντέλων πρόγνωσης καιρού

Abstract

Η μόνιμη κατοίκηση των νησιών του Αιγαίου πραγματοποιήθηκε κατά το διάστημα 7η-5η χιλιετία π.Χ.. Κύριο χαρακτηριστικό των πολιτισμών που αναδύθηκαν στα νησιά ήταν η κινητικότητα, η οποία ώθησε την ανάπτυξη της ναυπηγικής και της ναυσιπλοΐας και συνέβαλε στην εισαγωγή της τεχνολογίας των μετάλλων. Στην 3η χιλιετία π.Χ. ανάγεται η αρχαιότερη εκμετάλλευση των μεταλλευτικών πηγών της Λαυρεωτικής, της Κύθνου, της Σίφνου, της Σερίφου και της Θάσου. Η εισαγωγή του ιστίου στις αρχές της 2ης χιλιετίας βελτίωσε τις δυνατότητες αναζήτησης νέων πηγών και διακίνησης των μεταλλευμάτων. Η δεδομένη ανάγκη εισαγωγής μετάλλων στην Κρήτη έχει ωθήσει τους ερευνητές να συνδέσουν την παρουσία αρχαιολογικών ευρημάτων μινωικού χαρακτήρα εκτός Κρήτης με την απόκτηση των πολύτιμων πρώτων υλών. Συνέπεια αυτής προσέγγισης είναι η σχηματοποίηση διαδρομών όπως το λεγόμενο "Western String" που συνδέει την Κρήτη με το Λαύριο μέσω των Κυκλάδων και το λεγόμενο "Eastern String" που συνδέει την Κρήτη με τα Δωδεκάνησα και τα παράλια της Μικράς Ασίας και πιθανώς μέσω αυτών με το Βόρειο Αιγαίο. Σκοπός της μεταπτυχιακής διατριβής είναι να διερευνήσει τους θαλάσσιους δρόμους μεταφοράς μετάλλων στο Αιγαίο της 2ης χιλιετίας π.Χ. βάσει της παραδοχής ότι το κλίμα είναι σταθερό τα τελευταία 4000 χρόνια. Εξετάζονται οι θαλάσσιοι δρόμοι που επιτρέπουν στους οικισμούς του Βορείου και του Νοτίου Αιγαίου με κοινή μεταλλουργική παράδοση να επικοινωνούν μεταξύ τους και επιπλέον με το Λαύριο και με τη Μαύρη Θάλασσα μέσω του Ελλησπόντου . Ως θαλάσσιοι δρόμοι ορίζονται οι πορείες οι οποίες επαναλαμβάνονται και ο υπολογισμός τους γίνεται με βάση τις αρχές Σχεδιασμού Πορείας Πλοίου. Υπολογίζεται δηλαδή η εφικτή πορεία για ένα πλοίο με γνωστή αφετηρία και γνωστό προορισμό βάσει των αναμενόμενων καιρικών συνθηκών και θαλάσσιου ρεύματος. Οι προγνώσεις του ανέμου και του θαλάσσιου ρεύματος που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονται από το Σύστημα Πρόγνωσης Καιρού ΠΟΣΕΙΔΩΝ ΙΙ και από το Υδροδυναμικό Μοντέλο του Αιγαίου του συστήματος ΠΟΣΕΙΔΩΝ. Για τον υπολογισμό των πορειών προγραμματίστηκε ένας πλοηγός στην R Core Team (2015). Η ανάλυση των παραγόντων που καθορίζουν τη διαθαλάσσια επικοινωνία, ήτοι το κλίμα, η ναυπηγική, η ναυσιπλοΐα και τα λιμάνια εξετάζονται στο 2ο κεφάλαιο. Από την εξέταση αυτή προκύπτει ότι το κλίμα της 2ης χιλιετίας πιθανόν να μην είναι ίδιο με το σημερινό, αλλά και ότι οι γνώσεις για τη ναυσιπλοΐα και τη ναυπηγική είναι αποσπασματικές. Στο 3ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αρχαιολογικά τεκμήρια που επιβεβαιώνουν την επικοινωνία και την κοινή μεταλλουργική παράδοση των οικισμών υπό εξέταση. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε και τα δεδομένα του συστήματος ΠΟΣΕΙΔΩΝ που χρησιμοποιήθηκαν παρουσιάζονται στο 4ο κεφάλαιο. Η μεθοδολογία που εφαρμόστηκε για τον υπολογισμό των πορειών είναι ντετερμινιστική και αντιπαρέρχεται του κενού γνώσης σχετικά με την ναυσιπλοΐα της 2ης χιλιετίας π.Χ. προβαίνοντας στις απαραίτητες παραδοχές. Στο κεφάλαιο 5 παρουσιάζονται οι 981 πορείες που ολοκληρώθηκαν από τις συνολικά 9214 που υπολογίστηκαν. Η ανάλυση των ολοκληρωμένων πορειών αναδεικνύει πιθανούς θαλάσσιους δρόμους μέσης διάρκειας 25 ημερών τόσο στο Νότιο Αιγαίο όσο και στο Βόρειο. Επιπλέον επιβεβαιώνει ότι η σύνδεση των οικισμών του Βορείου Αιγαίου με εκείνους του Νοτίου είναι εφικτή. Τέλος αναδεικνύει τη στρατηγικής σημασίας θέση της Λήμνου και της Κέας για τον έλεγχο του Λαυρίου και του Ελλησπόντου αντίστοιχα καθώς και την πιθανή λειτουργία της χερσονήσου του Άθω και της Σκύρου ως "stepping stone" για τη Σαμοθράκη και τη Λήμνο αντίστοιχα. Η σύνδεση των αποτελεσμάτων της έρευνας με τα αρχαιολογικά πορίσματα πραγματοποιείται στο 6ο κεφάλαιο. Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν σε μεγάλο βαθμό την ερμηνεία των αρχαιολογικών ευρημάτων και ταυτόχρονα εισάγουν νέα στοιχεία στον επιστημονικό διάλογο, όπως οι θαλάσσιοι δρόμοι από τον Θορικό προς τον Πόρο-Κατσαμπά. Στο ίδιο κεφάλαιο παρουσιάζεται και η αξιολόγηση της μεθοδολογίας και των παραδοχών που τη διέπουν