Ανάλυση των δραστηριοτήτων των σχολικών εγχειριδίων φυσικής του λυκείου ως προς τα χαρακτηριστικά της γνώσης, τις επιστημονικές πρακτικές και τη μαθησιακή απαίτηση

Abstract

Τα σχολικά εγχειρίδια εξαιτίας του ιδιαίτερου ρόλου που διαδραματίζουν στην εκπαιδευτική διαδικασία έχουν αποτελέσει αντικείμενο συστηματικής έρευνας. Όμως, η έρευνα που εστιάζεται στην ανάλυση των δραστηριοτήτων των σχολικών εγχειριδίων Φυσικής είναι ιδιαίτερα περιορισμένη. Η παρούσα εργασία επιδιώκει την ανάλυση των δραστηριοτήτων των σχολικών εγχειριδίων Φυσικής Λυκείου, ως προς τρεις άξονες: τα χαρακτηριστικά της γνώσης που περιλαμβάνουν, τις επιστημονικές πρακτικές που εμπλέκουν και τις μαθησιακές απαιτήσεις που εμφανίζουν. Επιπρόσθετα, η εργασία αυτή στοχεύει στη διερεύνηση της ύπαρξης διαφοροποιήσεων ανάμεσα στις δραστηριότητες των σχολικών εγχειριδίων ως προς τους παραπάνω άξονες. Το δείγμα της συγκεκριμένης εργασίας αποτελείται από 855 συνολικά δραστηριότητες (266 δραστηριότητες από το σχολικό εγχειρίδιο Φυσικής της Α΄ τάξης Λυκείου, 186 δραστηριότητες από το σχολικό εγχειρίδιο Φυσικής Γ.Π της Β΄ τάξης Λυκείου, 199 δραστηριότητες από το σχολικό εγχειρίδιο Φυσικής Προσανατολισμού της Β΄ τάξης Λυκείου και 204 δραστηριότητες από το σχολικό εγχειρίδιο Φυσικής Προσανατολισμού της Γ΄ τάξης Λυκείου). Για την ανάλυση των δραστηριοτήτων διαμορφώθηκε ένα πλαίσιο ανάλυσης που περιλάμβανε τρείς άξονες. Ο πρώτος άξονας αφορά στα χαρακτηριστικά της γνώσης και συγκεκριμένα στο είδος της γνώσης (πραγματολογική, εννοιολογική, διαδικαστική) που περιλαμβάνουν οι δραστηριότητες και στο μετασχηματισμό της γνώσης (ταξινόμηση και τυπικότητα). Ο δεύτερος άξονας αναφέρεται στις επιστημονικές πρακτικές που εμπλέκουν οι δραστηριότητες. Ο τρίτος άξονας εστιάζει στις μαθησιακές απαιτήσεις που εμφανίζουν οι δραστηριότητες (γνωστικές και μεταγνωστικές). Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε ότι οι δραστηριότητες των σχολικών εγχειριδίων κυρίως περιλαμβάνουν εννοιολογική και πραγματολογική γνώση και δευτερευόντως διαδικαστική ενώ απουσιάζει η μεταγνώση. Οι περισσότερες δραστηριότητες χαρακτηρίζονται από ισχυρή ταξινόμηση τόσο ως προς το κείμενο όσο και ως προς τα απεικονιστικά στοιχεία τους. Αναφορικά με την τυπικότητα του γλωσσικού κώδικα προέκυψε ότι το κείμενο των δραστηριοτήτων εμφανίζει κυρίως χαμηλή τυπικότητα, ενώ αντίθετα το απεικονιστικά υλικό εμφανίζει υψηλή τυπικότητα. Σχετικά με τις επιστημονικές πρακτικές, διαπιστώθηκε ότι οι δραστηριότητες εμπλέκουν ορισμένες μόνο επιστημονικές πρακτικές και μάλιστα ελάχιστες διαστάσεις τους. Επιπρόσθετα, προέκυψε ότι περιέχονται κυρίως, χαμηλών γνωστικών απαιτήσεων δραστηριότητες στα εγχειρίδια που αναλύθηκαν, ενώ απουσιάζουν οι μεταγνωστικές δραστηριότητες. Τέλος, διαπιστώθηκε ότι οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις δραστηριότητες των τεσσάρων εγχειριδίων Φυσικής του Λυκείου ήταν ιδιαίτερα περιορισμένες.