Γεωγραφία, αξιολόγηση και διαχείριση γεώτοπων της Ελλάδας

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι η ανάπτυξη ολοκληρωμένης μεθοδολογίας και κριτηρίων για την αξιολόγηση των γεώτοπων που αποτελούν τη βασική μονάδα της γεωλογικής και γεωμορφολογικής κληρονομιάς και η αξιοποίηση της μεθοδολογίας αυτής για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής γεω-διατήρησης. Ειδικότερο ζητούμενο είναι η ένταξη της μεθοδολογίας ποσοτικής αξιολόγησης των γεώτοπων και των αποτελεσμάτων της ως βασικό εργαλείο διαχείρισης των γεωπάρκων της Ελλάδας, όσο και για εφαρμογή αυτής σε γεωπάρκα διεθνώς. Σε πολλές χώρες εδώ και δεκαετίες έχουν θεσπισθεί μέτρα προστασίας συγκεκριμένων γεωλογικών μνημείων και έχουν δημιουργηθεί προστατευόμενες περιοχές που περιλαμβάνουν θέσεις με ιδιαίτερη γεωλογική – γεωμορφολογική αξία, αλλά η διαχείριση των περιοχών αυτών δεν είχε ως προτεραιότητα την προστασία των θέσεων γεωλογικού – γεωμορφολογικού ενδιαφέροντος. Στην Ελλάδα μέχρι πρότινος τα στοιχεία του αβιoτικού περιβάλλοντος αναφέρονταν στο Νόμο 1650/1986 ως αντικείμενα προστασίας χωρίς να αποτελούν αντικείμενο διαχείρισης. Οι θέσεις συγκεκριμένων γεωλογικών μνημείων προστατεύονται κυρίως στα πλαίσια της αρχαιολογικής ή δασικής νομοθεσίας. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η ελλιπής προστασία των θέσεων γεωλογικού – γεωμορφολογικού ενδιαφέροντος. Ο Νόμος 1650/1986 και κυρίως ο Νόμος 3937/2011 που ρυθμίζουν θέματα διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών και διατήρησης της βιοποικιλότητας περιλαμβάνουν διατάξεις που αναφέρονται στη διατήρηση της γεωποικιλότητας. Με το Ν. 3937/2011 για πρώτη φορά εισάγονται στην Ελληνική έννομη τάξη οι έννοιες γεώτοπος και γεωπάρκο. Στο πλαίσιο της παρούσας διδακτορικής διατριβής πραγματοποιήθηκε διερεύνηση της υπάρχουσας κατάστασης όσον αφορά στην προστασία και διαχείριση των γεώτοπων στην Ελλάδα και σε διεθνές επίπεδο και διερευνήθηκε η υπάρχουσα κατάσταση όσον αφορά στη δημιουργία και διαχείριση γεωπάρκων. Συγκεντρώθηκαν στοιχεία σχετικά με τις υπάρχουσες μεθοδολογίες αξιολόγησης γεώτοπων και γεωπάρκων και αξιοποιήθηκε η διεθνής εμπειρία (UNESCO, ProGEO, ΕGN, GGN, IAG-Geomorphosites κλπ.). Αναλύθηκε διεξοδικά η δημιουργία και η εξέλιξη του νέου θεσμού των Γεωπάρκων, τα οποία αναπτύχτηκαν για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο τη δεκαετία του 2000. Η ερευνητική προσπάθεια που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής συνέβαλε στη διαμόρφωση σημαντικών τομέων λειτουργίας των γεωπάρκων και ειδικότερα στην επεξεργασία και εφαρμογή της μεθοδολογίας αξιολόγησης των γεώτοπων καθώς και στην ένταξη της μεθοδολογίας αυτής ως αποτελεσματικό εργαλείο τόσο κατά το στάδιο της διαμόρφωσης των προϋποθέσεων αναγνώρισης μιας περιοχής ως γεωπάρκο, όσο και κατά το στάδιο της αξιολόγησης της λειτουργίας των ήδη αναγνωρισμένων γεωπάρκων, που αποτέλεσαν κρίσιμες παραμέτρους για την καθιέρωση του Διεθνούς Προγράμματος «Παγκόσμια Γεωπάρκα UNESCO». Ειδικότερα, σημαντική υπήρξε η συμβολή της παρούσας διατριβής στην επιτυχία της διαδικασίας επέκτασης του Γεωπάρκου Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, το οποίο περιλάμβανε την προστατευόμενη περιοχή του Απολιθωμένου Δάσους και η οποία είχε αναγνωρισθεί ως Γεωπάρκο το 2000, με αποτέλεσμα την ένταξη της συνολικής έκτασης του νησιού και την αναγνώρισή του ως Νήσος Λέσβος Παγκόσμιο Γεωπάρκο UNESCO. Με τον τρόπο αυτό από την αρχική θεώρηση της δημιουργίας ενός Γεωπάρκου εντός των ορίων μιας προστατευόμενης περιοχής με στόχο την προστασία και ανάδειξη ενός σημαντικού μνημείου της φύσης, του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου, οδηγηθήκαμε στη συνολική προσπάθεια ανάδειξης και διαχείρισης της γεωλογικής κληρονομιάς της Λέσβου καθώς και της διεπιστημονικής προσέγγισης για την ανάδειξη του συνόλου της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς και των φυσικών πόρων της Λέσβου. Η αναγνώριση αυτή υπήρξε το αποτέλεσμα μακρόχρονης επιστημονικής προσπάθειας η οποία μεταξύ άλλων περιέλαβε: α) τη συστηματική αναγνώριση, μελέτη, καταγραφή και χαρτογράφηση των θέσεων γεώτοπων ολόκληρης της Λέσβου και β) το σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων με στόχο την προστασία και ανάδειξη της γεωλογικής κληρονομιάς, την ευαισθητοποίηση των πολιτών και την πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής μέσω της εκπαίδευσης και του τουρισμού. Ουσιαστική συνιστώσα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε ήταν η ανάπτυξη και εφαρμογή της μεθοδολογίας αξιολόγησης των γεώτοπων μέσω της οποίας αξιολογήθηκαν οι θέσεις και οι δομές γεωλογικού και γεωμορφολογικού ενδιαφέροντος της Λέσβου ώστε να καθορισθούν οι προτεραιότητες προστασίας, ανάδειξης και διαχείρισης και να επιλεγούν τελικά εκείνες οι θέσεις οι οποίες αξιοποιούνται στα πλαίσια των διαφορετικών δράσεων του Γεωπάρκου Λέσβου στους τομείς της ευαισθητοποίησης, της εκπαίδευσης και του τουρισμού. Αξιοποιώντας τα στοιχεία και δεδομένα που συλλέχθηκαν έγινε ο καθορισμός κριτηρίων που είναι απαραίτητα για τη δημιουργία ενός πλαισίου αξιολόγησης των γεώτοπων και ο καθορισμός παραμέτρων ενός συστήματος αξιολόγησης των γεώτοπων της Ελλάδας. Σημαντικό τμήμα της διατριβής αποτέλεσε η έρευνα πεδίου σε σημαντικά παραδείγματα γεώτοπων και γεωπάρκων στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Αμερική. Ένα σημαντικό τμήμα της διατριβής αναφέρεται στην εφαρμογή της διαδικασίας αξιολόγησης περιοχών υποψήφιων για ένταξη στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων καθώς και στην αξιολόγηση της λειτουργίας ήδη αναγνωρισμένων Γεωπάρκων. Τα συμπεράσματα από την εφαρμογή της μεθοδολογίας αξιολόγησης Γεωπάρκων, συνέβαλαν στη διαμόρφωση και βελτίωση της μεθοδολογίας αξιολόγησης των Γεωπάρκων και των υποψήφιων ως Γεωπάρκα περιοχών καθώς και της ίδιας της λειτουργίας και των δράσεων των γεωπάρκων. Συμπερασματικά ως κυριότερα αποτελέσματα της έρευνας που πραγματοποιήθηκε αναδεικνύονται: • η πρόταση ολοκληρωμένης μεθοδολογίας αξιολόγησης των γεώτοπων και η αξιοποίηση της μεθοδολογίας αυτής για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής γεω-διατήρησης. • η ένταξη της μεθοδολογίας ποσοτικής αξιολόγησης των γεώτοπων και των αποτελεσμάτων της ως βασικό εργαλείο διαχείρισης των γεωπάρκων της Ελλάδας, όσο και για εφαρμογή αυτής σε γεωπάρκα διεθνώς.