Living with the Sea - community fish stock management for conservation and cohesion: a comparative study between Greece and Japan

Abstract

Η σημασία της βιώσιμης διαχείρισης των ιχθυαποθεμάτων μέσω της οικοσυστημικής και της συμμετοχικής προσέγγισης είναι διεθνώς αναγνωρισμένη από τη σύγχρονη επιστήμη. Η διαχείριση των ιχθυαποθεμάτων που βασίζεται στην παραδοσιακή γνώση των παράκτιων αλιευτικών κοινοτήτων, οι οποίες λειτουργούν με παραδοσιακές μεθόδους και τεχνικές, θεωρείται το κλειδί για την επίτευξη της αειφορίας των θαλάσσιων και παράκτιων οικοσυστημάτων παγκοσμίως. Σύμφωνα με τη συμμετοχική πρόσεγγιση, οι παράκτιες κοινότητες θα πρέπει να παίζουν ένα βασικό ρόλο στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων αναφορικά με τα διαχειριστικά πλαίσια αλιείας, καθώς είναι οι κύριοι τοπικοί χρήστες και η κοινοτική ευημερία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη βιωσιμότητα των ιχθυαποθεμάτων. Η παρούσα έρευνα εξετάζει και σύγκρινει τα πρωτεύοντα διαχειριστικά πλαίσια για την αλιεία τα οποία έχουν υιοθετηθεί σε δύο χώρες (Ελλάδα και Ιαπωνία), υπό ένα φακό Κοινωνικο-Οικολογικών Συστημάτων (Social-Ecological Systems) προκειμένου να εντοπίσει διαφορές και ομοιότητες μεταξύ τους, καθώς και τις πηγές τους. Η έρευνα εστιάζει στις κοινωνικές διαστάσεις της αλιείας, από την προστασία της απασχόλησης ως την κοινωνική ενδυνάμωση, καθώς και σε οικολογικές διαστάσεις, όπως η διατήρηση των θαλασσίων ενδιαιτημάτων και η εκμετάλλευση των ιχθυαποθεμάτων. Η μελέτη βασίζεται σε μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση, υπογραμμίζοντας τα στοιχεία του θέματος που είναι έντονα συνδεδεμένα με τον ανθρώπινο παράγοντα, χωρίς ωστόσο να παραβλέπει τις οικολογικές παραμέτρους. Ο πρωταρχικός σκοπός της έρευνας είναι να εντοπίσει τα χαρακτηριστικά στοιχεία του διαχειριστικού πλαισίου, να διαχωρίσει τα δυνατά από τα αδύναμα σημεία τους και να κάνει συστάσεις αναφορικά με τη βελτίωση του πιο αδύναμου συγκριτικά πλαισίου. Προκειμένου να έρθει εις πέρας η έρευνα, χρησιμοποιήθηκε μια ερευνητική προσέγγιση συγκριτικής ανάλυσης, βασισμένη στην εξέταση δύο γεωγραφικών περιοχων μελέτης (Χερσόνησος Σιρετόκο, Ιαπωνία, και Κόλπος Καλλονής, Ελλάδα), προκειμένου να έρθουν σε αντιπαράθεση τα δύο διαχειριστικά πλαίσια, καθώς και η επίδρασή τους στις τοπικές κοινότητες. Η σπανίως απαντώμενη στη βιβλιογραφία διεξαγωγή μιας διεθνούς σύγκρισης μεταξύ δύο ανεπτυγμένων χωρών, μία εκ των οποίων ανήκει στη σφαίρα της Δύσης και μία στης Ανατολής, βασίζεται στη χρήση μιας σειράς εργαλείων περιγραφικής αξιολόγησης, πολλά εκ των οποίων είναι πρωτοπόρα, προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα αναφορικά με τα επίπεδα εφαρμογής των πλαισίων διαχείρισης αλιείας και να προσφερθούν πρακτικές λύσεις σε τυχόν προβλήματα. Η μελέτη περιλαμβάνει μια εκτεταμένη βιβλιογραφική ανάλυση του θέματος της αλιευτικής διαχείρισης, παρουσιάζει το διαχειριστικό υπόβαθρο των δύο χωρών υπό εξέταση και αναλύει την ακολουθούμενη μεθοδολογία έρευνας πριν προχωρήσει σε παρασουσίαση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Στα αποτελέσματα εντοπίστηκαν σημαντικές διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις δύο χώρες όσον αφορά την εφαρμογή του διαχειριστικού πλαισίου, με σημαντικότερες τις σχέσεις ανάμεσα στα επίπεδα διακυβέρνησης και αποκέντρωσης εξουσιών. Τα επίπεδα εμπιστοσύνης στις σχέσεις ανάμεσα τόσο στις κρατικές οντότητες και τους τοπικούς χρήστες των ιχθυαποθεμάτων, όσο και στα μέλη των ομάδων χρηστών μεταξύ τους, είναι εξαιρετικά υψηλά στην Ιαπωνία, αλλά πάρα πολύ χαμηλά στην Ελλάδα. Αυτή η ποιοτική διαφορά στις σχέσεις ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη και κατά συνέπεια στο τοπικό κοινωνικό κεφάλαιο, είναι ένας από τους βασικότερους λόγους για τους οποίους η διαχείριση των ιχθυαποθεμάτων στην Ιαπωνία αποφέρει σαφώς καλύτερα αποτελέσματα από ότι στην Ελλάδα, καθώς επιτρέπει τη δημιουργία και επιτυχή διατήρηση συνεργασιών μεταξύ του κράτους και των κοινοτήτων, η οποία απουσιάζει σχεδόν εντελώς από την ελληνική περίπτωση. Η έλλειψη υποστήριξης από το κράτος καθώς και η απουσία δυνατοτήτων πρόσβασης σε εκπαίδευση και επιστημονική γνώση στην περίπτωση της Καλλονής, δημιουργεί σοβαρά ερωτήματα αναφορικά με τις δυνατότητες υιοθέτησης βιώσιμων αλιευτικών πρακτικών οι οποίες να εξασφαλίζουν τον τοπικό βιοπορισμό. Στο Σιρετόκο έχει τεθεί σε εφαρμογή μία σειρά από πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην ελάφρυνση της αλιευτικής πίεσης στο τοπικό οικοσύστημα μέσα από τη δημιουργία εναλλακτικών μορφών απασχόλησης. Διάφορες μορφές φιλικού προς το οικοσύστημα Αλιευτικού Τουρισμού, από την παρακολούθηση θαλάσσιας άγριας ζωής ως εκδρομές θαλάσσιου γαστριμαργικού τουρισμού, πραγματοποιούμενες από επαγγελματίες αλιείς, βρίσκονται στη διάθεση των επισκεπτών. Μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες, πολλές εκ των οποίων θα μπορούσαν να υιοθετηθούν στην Καλλονή μέσα από το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, ενισχύουν την τοπική απασχολησιμότητα και μειώνουν την αλιευτική πίεση στα ιχθυαποθέματα. Εν κατακλείδει, η δημιουργία δικτύων συνεργασίας ανάμεσα στα επίπεδα διακυβέρνησης και τις τοπικές αλιευτικές κοινότητες είναι ο βασικός παράγοντας για την επίτευξη τοπικής βιωσιμότητας. Μια απόπειρα δημιουργίας θεσμών συνεργασίας, για παράδειγμα μέσα από την ακαδημαϊκή κοινότητα, θα μπορούσε να δώσει την απαραίτητη ώθηση στην Καλλονή να στραφεί προς ένα μοντέλο αειφόρας οικοσυστημικής διαχείρισης.

The importance of sustainable fish stock management through the ecosystem and the participatory approaches is widely supported by contemporary science. The management of fisheries, based on the internal knowledge of the insular artisanal communities, which operate with traditional techniques and tools, is considered key to sustainable marine and coastal ecosystems worldwide. According to the participatory approach, the insular communities which rely on the targeted fish stock should play an active and central role in the process of regulating and protecting it. Adopting a system of community participation in the decision-making process would result in developing a more holistic and inclusive management scheme with improved outcomes for both conservation and community development, enhancing also the social capital within the community. In Japan, the local resource users are the principal decision makers and marine resource conservation is an integral part of resource use. Traditional management concepts are used for contemporary fish stock management, with central point the interaction between human activity and ecosystem management. These ecosystems maintain high productivity and biodiversity, coupled with human intervention. By contrast, in Greece, although there is extensive legislation on fisheries management, its enforcement is minimal. The marine habitats have been gradually deteriorating, resulting not only in the loss of a large proportion of fish stocks, but also in the reduction of the livelihoods of the local artisanal fishing communities. As the fishermen have minimal participation in the decision making processes, the management of the marine resources or the enforcement of the legislation, their needs and local knowledge are not being represented in the decision making process. This paper cross-examines a case study from each country (Shiretoko Peninsula, Japan, and Kalloni Bay, Greece) in order to determine the factors that can create a good environment for sustainable co-management that supports local community resilience.