Πρώιμες αλληλεπιδράσεις μητέρων με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής: υπερκινητικότητα με τα βρέφη τους

Abstract

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) ορίζεται ως νευροαναπτυξιακή διαταραχή η οποία παρουσιάζει υψηλά ποσοστά κληρονομικότητας και εκδηλώνεται ήδη από την πρώιμη παιδική ηλικία, αλλά τα συμπτώματά της μπορεί να επιμένουν καθόλη τη διάρκεια της ζωής. Έχει διαπιστωθεί ότι οι ενήλικες με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν ελλείμματα σε διάφορους τομείς της ζωής τους συμπεριλαμβανομένης και της γονεϊκότητας. Η έρευνα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε βρέφη και τις μητέρες τους με συμπτώματα ΔΕΠ-Υ μπορεί να αποκαλύψει σημαντικά στοιχεία για την επίδραση της συμπεριφοράς της μητέρας στην εκδήλωση ή την αποφυγή εκδήλωσης παρόμοιων συμπτωμάτων στο παιδί. Ωστόσο, ο αριθμός των σχετικών ερευνών είναι εξαιρετικά περιορισμένος, ενώ η παρατήρηση εστιάζει κυρίως στη γενική διάθεση του βρέφους ή σε περιορισμένο φάσμα επικοινωνιακών λειτουργιών. Η παρούσα νατουραλιστική μελέτη έχει ως στόχο τη διαχρονική μελέτη ποιοτικών και ποσοτικών διαστάσεων της αλληλεπίδρασης βρεφών με τις μητέρες τους που παρουσιάζουν συμπτώματα ΔΕΠ-Υ. Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 15 μητέρες και τα βρέφη τους, 7 μητέρες με συμπτώματα ΔΕΠ-Υ (ομάδα ΔΕΠ-Υ) και 8 μητέρες χωρίς συμπτώματα ΔΕΠ-Υ (ομάδα ελέγχου). Η ανίχνευση των συμπτωμάτων ΔΕΠ-Υ στις μητέρες έγινε κατ’ αρχήν με τη χορήγηση της Κλίμακας Αυτό – αξιολόγησης Ενηλίκων για ΔΕΠ-Υ (Adult ADHD Self – Report Scale, ASRS – V1.1) και ακολούθως με τη Διαγνωστική Συνέντευξη για ΔΕΠ-Υ σε Ενήλικες (Diagnostic Interview for ADHD in Adults, DIVA). Οι δυάδες μητέρων–βρεφών μαγνητοσκοπήθηκαν στο σπίτι τους κατά τη διάρκεια ελεύθερου παιχνιδιού όταν τα βρέφη ήταν ηλικίας 2, 4, 6 και 9 μηνών. Επιπλέον, όταν τα βρέφη ήταν 9 μηνών, οι μητέρες συμπλήρωσαν το Ερωτηματολόγιο Συμπεριφοράς του Βρέφους (Infant Behavior Questionnaire, IBQ), το οποίο αξιολογεί στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας του βρέφους. Ακολούθως πραγματοποιήθηκε μικροανάλυση των μαγνητοσκοπήσεων με το ψηφιακό πρόγραμμα ELAN. Ειδικότερα, καταγράφηκαν η διάρκεια του συγχρονισμού μητέρας – βρέφους και το είδος της αλληλεπίδρασης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, και στις δύο ομάδες η διάρκεια συγχρονισμού των δυάδων αύξανε με την ηλικία των βρεφών. Ωστόσο, οι δυάδες της ομάδας ΔΕΠ-Υ παρουσίαζαν στατιστικά σημαντικά μικρότερη διάρκεια συγχρονισμού καθόλη την 2 περίοδο της μελέτης, σε σύγκριση με τις δυάδες της ομάδας ελέγχου. Όσον αφορά το είδος της αλληλεπίδρασης οι δυάδες της ομάδας ΔΕΠ-Υ παρουσίαζαν στατιστικά σημαντικά συντομότερα επεισόδια διαπροσωπικού παιχνιδιού χωρίς χρήση αντικειμένου, χιούμορ αλλά και συνεργατικού παιχνιδιού, σε σύγκριση με τις δυάδες της ομάδας ελέγχου. Αντίθετα όμως, οι δυάδες της ομάδας ΔΕΠ-Υ παρουσίασαν εκτενέστερα επεισόδια αδιάφορου παιχνιδιού, σε σύγκριση με τις δυάδες της ομάδας ελέγχου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ευρήματα αυτά δεν μπορούν να αποδοθούν σε στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας του βρέφους, εφόσον δε διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο ομάδων ως προς τη συγκεκριμένη μεταβλητή. Επιπλέον, συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών κατέδειξαν ότι η διάρκεια συγχρονισμού σε μικρότερη ηλικία επηρεάζει τόσο τη διάρκεια συγχρονισμού σε μεγαλύτερες ηλικίες όσο και την εκδήλωση πιο περίπλοκων μορφών αλληλεπίδρασης. Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας συζητούνται στο πλαίσιο της Θεωρίας της Διυποκειμενικότητας σύμφωνα με την οποία τα βρέφη διαθέτουν έμφυτα κίνητρα για διαπροσωπική και συνεργατική επικοινωνία με έναν ευαισθητοποιημένο ενήλικα. Αυτού του είδους οι πρώιμες αλληλεπιδράσεις θέτουν τις βάσεις για την πολιτισμική μάθηση και τη γλωσσική ανάπτυξη. Σε περίπτωση που η επικοινωνία διαταραχθεί λόγω της μη ανταπόκρισης της μητέρας, παρατηρούνται μακροπρόθεσμα προβλήματα στην κοινωνικο–γνωστική ανάπτυξη του παιδιού. Επιπλέον, συζητείται η αξία της παρούσας έρευνας στην κλινική και παιδαγωγική πράξη.