Η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα και οι 'Νεφέλες' του Αριστοφάνη

Abstract

Η εκπαίδευση ως κοινωνικός θεσμός αποτελεί διαχρονικά έναν ουσιαστικό πυλώνα για την ευημερία και εξέλιξη των κοινωνιών. Ως βασικός φορέας αγωγής και παιδείας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με περιόδους πνευματικής άνθησης και πολιτιστικής προόδου, συνδέεται όμως και με περιόδους κρίσης και κοινωνικής κατάπτωσης. Το εκπαιδευτικό σύστημα της αρχαίας Αθήνας με τη βασική του οργάνωση, τον ιδιωτικό του χαρακτήρα, τους στόχους και το περιεχόμενό του σχετίζεται αναμφίβολα με την αίγλη και το μεγαλείο της πόλης κατά τον 5ο – 4ο π.Χ. αιώνα. Η βασική εκπαίδευση χωρίζεται σε τρεις βαθμίδες από τα 7 έως τα 18 έτη, έχει ιδιωτικό χαρακτήρα, αποσκοπεί στη διαμόρφωση «καλῶν κἀγαθῶν» πολιτών, ενώ η ανώτατη εκπαίδευση συνεχίζεται δια βίου. Τα χαρακτηριστικά αυτά της κλασικής εκπαίδευσης του 5ου αι. π.Χ. δεν παρέμειναν αμετάβλητα• άλλαξαν προς το τέλος του 4ου αι. π.Χ. και την ελληνιστική εποχή, καθώς σε περιόδους κρίσης ο θεσμός της εκπαίδευσης πλήττεται, αμφισβητείται και υπόκειται σε αλλαγές. Η αριστοφανική κωμωδία Νεφέλες εξετάζει ακριβώς μια τέτοια στιγμή κρίσης στην κλασική αθηναϊκή κοινωνία που μελετάται στο πλαίσιο μιας συνηθισμένης οικογένειας. Προβάλλει τον παραγκωνισμό της πατροπαράδοτης εκπαίδευσης και των αξιών που αυτή πρέσβευε, την εμφάνιση νεωτεριστικών και ρηξικέλευθων διδασκαλιών και μεθόδων, λοιδορεί τις αδυναμίες κάθε συστήματος και την επιπολαιότητα των αθηναίων πολιτών απέναντι στην επιλογή της ορθής εκπαίδευσης και τελικά προβληματίζει τον αθηναίο θεατή του 423 π.Χ. με το απροσδόκητο για κωμικό έργο τέλος της.