Αναπαραστάσεις νέων γυναικών σε λαϊκά παραμύθια της Φθιώτιδας: η περίπτωση της Πεντάμορφης

Abstract

Το «παραμύθιον» των αρχαίων είναι το σημερινό παραμύθι και προέρχεται από τη σύνθετη λέξη παρά: πλησίον ή προέλευση και τη λέξη «μύθιον»: υποκοριστικό του μύθος, που θα πει λόγος ή λόγια. Το περιεχόμενο αναφέρεται σε διδακτικές παροιμίες ή διηγήσεις, οι οποίες δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένο πρόσωπο, τόπο ή χρόνο. Στο παραμύθι επικρατεί η μαγική και μυθική διάσταση του κόσμου, βασισμένη στο παραφυσικό και το θαύμα. Οι ήρωες είναι επίπεδοι, χωρίς εσωτερικότητα, εκλείπει η λεπτομέρεια ενώ τα συναισθήματα, οι διαπροσωπικές σχέσεις, ο εσωτερικός κόσμος αποδίδονται με δράση. Η θηλυκή υπόσταση στα λαϊκά παραμύθια μπορεί να έχει υπερφυσικά χαρακτηριστικά ή γήινα τα οποία άλλοτε την καθιστούν νεράιδα και δυναμική και άλλοτε νεαρή, απροστάτευτη και εξαρτημένη από την πατρική φιγούρα. Τα κοινωνικά στερεότυπα περιγράφουν τον άνδρα ως αποφασιστικό, ανεξάρτητο, ανταγωνιστικό, τολμηρό, έξυπνο και επιθετικό, ενώ τη γυναίκα ως στοργική παθητική, κοινωνικά και οικονομικά εξαρτώμενη από άλλους. Μέσα από τις λαϊκές αφηγήσεις των παραμυθιών αυτές οι εικόνες ενισχύονται και σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις ξεφεύγουν από τα κοινωνικά πρότυπα. Αν λοιπόν κάτι αλλάξει μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα καταστέλλεται ή θα αποκρύπτεται, διαφορετικά επισύρει κατακραυγή ή/και περιθωριοποίηση. Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι να μελετήσει παραμύθια από το νομό της Φθιώτιδας, να αναλύσει και να καταγράψει τα χαρακτηριστικά της γυναίκας στην κοινωνία και να συγκρίνει τα προβαλλόμενα κοινωνικά στερεότυπα. Είναι η παραδοσιακή εικόνα της γυναίκας σε μία κοινωνία που τη θέλει παθητική και έγκλειστη σε ένα σπίτι με μοναδικές της αρμοδιότητες, το νοικοκυριό και η ανατροφή των παιδιών; Έχει αλληλοεξαρτώμενη σχέση με την ανδρική φιγούρα, τον πατέρα, τον άνδρα κτλ; Ή μήπως αντιδράει σε καθημερινές καταστάσεις αδικίας; Τι σχέση έχει η ομορφιά και η ασχήμια; Τι σχέση έχει ο πρίγκιπας ή ο ήρωας ο οποίος είναι μεταμορφωμένος σε ζώο ή έχει αποκρουστικά εξωτερικά χαρακτηριστικά; Η μελέτη φανερώνει πως με βάση τα παραμύθια που επιλέγονται ακόμη και σήμερα παραδοσιακά προβάλλεται το συγκεκριμένο πατριαρχικό μοτίβο: η ομορφιά είναι το βασικότερο στοιχείο μιας κοπέλας, προνόμιο που θα της παρέχει μια υποψήφια θέση για ένα καλό και πλούσιο γάμο. Δεν διαλέγει η ίδια το κατάλληλο ταίρι που αρμόζει στο χαρακτήρα της. Αυτά τα στερεότυπα μεταβιβάζουν μηνύματα υποβιβασμού της γυναίκας ακόμη και αν η κοινωνική πραγματικότητα έχει αλλάξει νόρμες.