Η αναπαράσταση του παρελθόντος μέσα από εκθέσεις αρχαιοτήτων: σκέψεις γύρω από την ποιητική και την πολιτική της αφήγησης με αφορμή την περιοδική έκθεση "Λεσβία Γη...Ξενία Γη..." του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης

Abstract

Αναπαράσταση ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία τα μέλη ενός πολιτισμού χρησιμοποιούν τη γλώσσα ή κάποιο άλλο σύστημα σημείων για να παράγουν νόημα, δηλαδή για να αναπαράγουν τις σκέψεις τους. Ένα από τα πλέον διαδεδομένα πεδία εφαρμογής των πρακτικών αναπαράστασης, που σχετίζονται με τον πολιτισμό και τη διάδοσή του, είναι τα μουσεία. Αν και, συνήθως, αποδίδεται δευτερεύουσα σημασία στην ερμηνευτική διαδικασία που συντελείται μέσω της μουσειακής αναπαράστασης, τα ίδια τα μουσεία μπορούν να νοηθούν ως συστήματα αναπαράστασης. Ένα μουσείο προσδίδει το ανάλογο νόημα στα αντικείμενα που εκθέτει, μέσω των τρόπων αναπαράστασης που επιλέγει. Το νόημα αυτό δεν προϋπάρχει στα αντικείμενα, αλλά κατασκευάζεται από τον άνθρωπο του παρόντος και την κοινωνία μέσα στην οποία αυτός εκθέτει ή αντικρίζει, ερμηνεύει και νοηματοδοτεί το εκάστοτε αντικείμενο. Ο M. Foucault συσχετίζει τις έννοιες του λόγου, της γνώσης και της εξουσίας σε ένα σχήμα, στο οποίο ιδιαίτερη θέση κατέχει η αναπαράσταση του παρελθόντος. Το μουσείο παράγει λόγο μέσω της γνώσης που επικοινωνεί, καθώς προσδίδει νόημα στα αντικείμενα που εκθέτει∙ έναν λόγο που υπαγορεύεται αναπόφευκτα από κάποιας μορφής εξουσία. Η ιστορική αναδρομή στον τρόπο αναπαράστασης και νοηματοδότησης σε διάφορες μουσειακές εκθέσεις δείχνει πως η πολιτική διάσταση της αναπαράστασης ανέκαθεν βασιζόταν στο παραπάνω σχήμα. Χαρακτηριστικό πεδίο εφαρμογής αυτής της θεωρίας υπήρξε η διαδικασία σύστασης των εθνικών κρατών (με πιο απτό παράδειγμα την περίπτωση της Ελλάδας) και η χρήση του παρελθόντος για την επινόηση της συλλογικής τους συνείδησης. Σε μια πιο σύγχρονη προσέγγιση, η πολιτική διάσταση της αναπαράστασης του παρελθόντος και η παραγωγή λόγου / γνώσης από μια εξουσία —με την ανάλογη σκοπιμότητα— εντοπίζονται στην ποιητική της περιοδικής έκθεσης «Λεσβία Γη… Ξενία Γη…» του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης.