Κείμενα και έμφυλες ταυτότητες: η κατασκευή του φύλου σε μαθητικά γραπτά στο πλαίσιο του μαθήματος της λογοτεχνίας

Abstract

Στην παρούσα διατριβή μελετώ την κατασκευή του κοινωνικού φύλου και των έμφυλων ταυτοτήτων σε λογοτεχνικά και μαθητικά κείμενα. Επικεντρώνομαι κυρίως στο πώς οι έφηβες μαθήτριες/έφηβοι μαθητές διαπραγματεύονται, προβάλλουν και κατασκευάζουν ποικίλες έμφυλες ταυτότητες κατά την παραγωγή δικών τους μυθοπλαστικών κειμένων, που προκύπτουν με έναυσμα τα λογοτεχνικά. Παράλληλα, διερευνώ πώς οι μαθήτριες/ές προσλαμβάνουν και ερμηνεύουν τα λογοτεχνικά κείμενα και με αυτόν τον τρόπο επιχειρώ μια σύνδεση της ανάγνωσης λογοτεχνικών κειμένων με την καθημερινότητα και τους διαθέσιμους πολιτισμικούς πόρους των μαθητριών/ών. Για την ανάλυση των λογοτεχνικών και μαθητικών κειμένων αξιοποίησα την κοινωνιοπολιτισμική προσέγγιση του Fairclough (1989∙ 1992∙ 1995) έχοντας ως στόχο να συνδεθούν τα τρία επίπεδα ανάλυσης τόσο στα λογοτεχνικά κείμενα όσο και στα μαθητικά γραπτά∙ το μικρο-επίπεδο, το μεσο-επίπεδο και το μακρο-επίπεδο (Στάμου, 2014). Επίσης, στην ανάλυση των μαθητικών κειμένων (μικρο-επίπεδο) αξιοποιώ αρχές από το μοντέλο κατασκευής ταυτοτήτων μέσω της διεπίδρασης των Bucholtz & Hall (2005). Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι τα λογοτεχνικά κείμενα αναπαράγουν κυρίαρχους λόγους και έμφυλες ταυτότητες και η ιδεολογική τους επίδραση είναι εμφανής στους μαθητές/στις μαθήτριες. Παράλληλα, οι μαθητές/ριες στην παραγωγή των δικών τους κειμένων αντλούν κυρίαρχους έμφυλους λόγους -εκτός από τα λογοτεχνικά κείμενα- και από το ευρύτερο κοινωνικοπολιτισμικό τους περιβάλλον. Η αξιοποίηση προγραμμάτων κριτικού γραμματισμού που αποβλέπουν στην καλλιέργεια της κριτικής γλωσσικής επίγνωσης των μαθητριών/ών στο πλαίσιο του μαθήματος της λογοτεχνίας μπορεί να τις/τους καταστήσει ικανές/ούς να ανιχνεύουν, να αμφισβητούν και να αντιστέκονται στις άρρητες και φυσικοποιημένες ιδεολογίες, στα στερεότυπα και στους έμφυλους λόγους που ενυπάρχουν τόσο στα λογοτεχνικά κείμενα όσο και στις δικές τους μυθοπλαστικές δημιουργίες. Η διατριβή ολοκληρώνεται με ενδεικτικές διδακτικές προτάσεις που αξιοποιούν τα δεδομένα που αναλύθηκαν και βασίζονται σε μοντέλα κριτικού γραμματισμού. Οι διδακτικές προτάσεις αφορούν τα μαθητικά κείμενα, καθώς θεωρώ σημαντικό οι μαθήτριες/ές να μάθουν να ανιχνεύουν τις έμφυλες ταυτότητες και τους κυρίαρχους έμφυλους λόγους στα δικά τους γραπτά και να συνειδητοποιήσουν σε οικείο υλικό τη δύναμη και τον ρόλο του αφηγηματικού λόγου στην κατασκευή των ταυτοτήτων.

In this thesis, I have explored the construction of gender and gender identities in literature and student texts. The focus is mainly on how teenage students negotiate, present and reconstruct a variety of gender identities by producing their own fictional texts, which consequently arise from the literary texts. At the same time, I have investigated how the students engage and interpret literary texts so as to attempt a connection between the reading of literary texts and everyday life as well as their available cultural resources. For the analysis of literary and student texts, I have used the sociological and cultural approach of Fairclough (1989∙ 1992∙ 1995) with the aim of linking the three levels of analysis to both literary texts and student papers -that is, the micro-level, the middle-level and the macro-level (Στάμου, 2014). Furthermore, in the analysis of student texts (micro-level) I have applied principles based on the ‘‘identities in interaction”, a model of Bucholtz and Hall (2005), which puts a stress on the interactional construction of identity. The analysis of the examined texts has shown that the literary texts reproduce dominant reasons and inherent identities. Thus, their ideological effect is evident to students. Concurrently, students in the production of their own texts derive dominant reasons besides the literary texts through their broader socio-cultural environment. The use of critical literacy programs which intend to raise students’ critical language awareness within the course of literature can make them capable of detecting, questioning and resisting the non-explicit and naturalized ideologies, stereotypes and gendered discourse being inherent in both literary texts and their own fictional creations. The thesis is completed with indicative didactic proposals that take advantage of the analyzed data and are based on critical literacy models. The didactic proposals are related to the student texts, as it is considered important that the students learn to detect the innate identities and dominant gender reasons in their own texts, realizing the strength and role of Narrative in the manufacture of identities.