Αίτια της φυτικής σπανιότητας στα πλαίσια των Βιβλίων Ερυθρών Δεδομένων της Ελλάδας: ενδογενείς και περιβαλλοντικοί παράγοντες

Abstract

Η απώλεια της βιοποικιλότητας αποτελεί μείζον θέμα μελετών των τελευταίων ετών, με έμφαση κυρίως στο επίπεδο των ειδών. Όσον αφορά τη χλωρίδα, οι έρευνες τείνουν να συνδέουν την τρωτότητα προς εξαφάνιση με τη σπανιότητα. Στην παρούσα διατριβή γίνεται μελέτη των σπάνιων και απειλούμενων ειδών και υποειδών της ελληνικής χλωρίδας, όπως αυτά καταγράφονται στα Βιβλία Ερυθρών Δεδομένων. Ερευνώνται οι παράγοντες εκείνοι, εγγενείς και οικοσυστημικοί που επηρεάζουν τη φυτική σπανιότητα, προσεγγίζοντάς τη υπό το πρίσμα της τρωτότητας προς εξαφάνιση. Οι οικοσυστημικοί παράγοντες αφορούν κυρίως χωρικά χαρακτηριστικά που περιγράφουν το κάθε είδος ή υποείδος, όπως το υψομετρικό εύρος εμφάνισης, η κατηγορία βιοτόπου και η χωρική κατανομή του είδους. Αντίθετα, ως εγγενείς παράγοντες ορίστηκαν χαρακτηριστικά, τόσο φυτικά (π.χ. βιοτική μορφή, κύκλος ζωής, διάρκεια ανθοφορίας) όσο και ανθικά (χρώμα, σχήμα άνθους κτλ.). Δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στα άνθη, με τη δημιουργία του Δείκτη Ανθικής Πολυπλοκότητας (Floral Complexity Index - FCI), που περικλύει πληροφορίες για το σύνολο των μορφολογικών χαρακτηριστικών του άνθους που σχετίζονται με τις δυνατότητες και προτιμήσεις των επικονιαστών. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε πως η φυτική σπανιότητα όσον αφορά τους εγγενείς παράγοντες, επηρεάζεται κατά κύριο λόγο από το Δείκτη Ανθικής Πολυπλοκότητας και κατά δεύτερον από τον τρόπο αναπαραγωγής του φυτού, με έμφαση στη διαφορά μεταξύ εγγενούς και εγγενούς/αγενούς αναπαραγωγής. Από τους οικοσυστημικούς παράγοντες φαίνεται πως η χωρική κατανομή ενός είδους και η κατηγορία βιοτόπου είναι αυτοί που επηρεάζουν περισσότερο τη φυτική σπανιότητα: κυρίως τα είδη με περιορισμένη κατανομή, αλλά και αυτά που απαντώνται σε χορτολιβαδικές εκτάσεις – φρύγανα – θαμνώνες αλλά και υδάτινα συστήματα, είναι αυτά που τείνουν περισσότερο σε μια κατάσταση σπανιότητας και επομένως τρωτότητας προς εξαφάνιση.

The loss of biodiversity is considered to be a major field of study during the last years, especially emphasizing to the species’ level of diversity. Regarding to the flora, its vulnerability to extinction tends to be associated with plant rarity. The main purpose of this thesis is the the study of rare and threatened species of the Greek flora, as presented in the Red Data Books. Under the prisma of vulnerability to extinction, intrinsic and habitat factors were examined, considered as drivers to plant rarity. Habitat factors mainly describe spatial characteristics of each taxon, such as altitude range of abundance, biotope category or spatial distribution throughout Greece. Otherwise, intrinsic factors are defined as plant (e.g. life form, life cycle, reproduction type etc.) or flower characteristics (flower color, shape etc.). Emphasis was given to the flower units, by constructing the Floral Complexity Index (FCI), which includes information for all those flower traits associated with the abilities and preferences of pollinators. Data analysis showed that plant rarity, as to the intrinsic factors, is affected by FCI (intrinsic factors) and reproduction type, especially by the difference between the types “sexual reproduction” and “sexual/vegetative reproduction”. Amongst all habitat factors, spatial distribution throughout Greece and biotope type seem to be the ones that affect plant rarity; species with confined spatial distribution and those that occur in phrygana – maquis – open grasslands and aquatic ecosystems, tend to have higher rarity rates, and as a result to be more vulnerable to extinction.